Osy i szerszenie w ogrodzie. Jak się ich pozbyć?

W Polsce osy i szerszenie występują powszechnie nie tylko w lasach, na terenach wiejskich, ale także w miastach. Jak je rozpoznać i rozróżnić te owady?

Gatunek pospolity jest aktywny od kwietnia do października. Jego gniazda znajdują się w ziemi. Osy korzystają z opuszczonych nor po ssakach. Larwy są karmione przez robotnice różnego rodzaju owadami i gąsienicami, a dorosłe osobniki żywią się pokarmem, który zawiera dużą ilość węglowodanów, czyli owocami i nektarem. Mogą też zlatywać się do słodkich napojów i deserów. Osy charakteryzują się czarno-żółtymi paskami i zwężeniem odwłoka. Wielkość osy zależy od roli w roju: osobniki pospolite osiągają jedynie 10-14 mm, samce 13-15 mm, a największe i najważniejsze królowe nawet 16-18 mm.

Należą do tej samej rodziny co osy, czyli osowatych i są największymi ich przedstawicielami w Polsce. Najczęściej spotykane są w pobliżu lasów i drzew liściastych, gdzie budują gniazda w dziuplach. Mogą też zajmować puste budki lęgowe dla ptaków oraz nory ssaków. Przebywają też w pobliżu siedlisk ludzkich. Ich gniazda można wtedy znaleźć np. pod dachem, okapem lub rynną oraz w otworach w budynkach (muszą być osłonięte). Są zdecydowanie większe od os: robotnice mają od 17 do 24 mm, samce od 21 do 23 mm, a królowe od 25 do 35 mm. W Polsce występują szerszenie czarne z widocznymi pomarańczowymi plamkami i żółtym odwłokiem w czarne paski.

Osy i szerszenie na końcu odwłoka mają żądło, którym mogą boleśnie użądlić, wpuszczając jad. Odrobinę więcej oddaje go szerszeń, dlatego podrażnienie po jego ataku może być bardziej dotkliwe. Nieprawdą jest to, że kilka użądleń może doprowadzić do śmierci, ponieważ niemożliwe byłoby wstrzyknięcie śmiertelnej dawki jadu nawet przez cały rój os lub szerszeni. Zagrożone są osoby, które są uczulone na toksyny „wstrzykiwane" przez osowate. W następstwie ukąszenia mogą doznać wstrząsu anafilaktycznego i bardzo silnej alergii. Należy wtedy niezwłocznie udać się do szpitala.

Osy i szerszenie mogą odgrywać pozytywną rolę w ogrodzie, ponieważ żywią się muchówkami i innymi szkodliwymi owadami. Zjadają jednak pożyteczne pszczoły, które zapylają kwiaty. Osowate niszczą owoce, uszkadzają drzewa i są uciążliwe dla człowieka (mogą ukąsić, spowodować reakcję alergiczną, przeszkadzają w spożywaniu posiłków na świeżym powietrzu). Z tych względów osy i szerszenie są zazwyczaj niemile widziane, a ich gniazda usuwa się z terenów bliskich człowiekowi.

Do usunięcia gniazda potrzebne będzie przede wszystkim ubrania ochronnego: ręce, nogi, szyja, głowa i twarz muszą być zakryte. Rękawy i nogawki najlepiej ścisnąć (np. sznurkiem, taśmą, gumką), aby ciasno przylegały do ciała.

Pracę najlepiej rozpocząć wtedy, kiedy osy i szerszenie nie są aktywne, a więc w nocy. Lepiej też nie świecić na gniazdo i nie używać silnych źródeł światła, które mogłyby obudzić robotnice. Należy też wcześniej zabezpieczyć drzwi i okna domu przed dostaniem się os lub szerszeni. W ogrodzie powinno być jak najmniej osób. Przed ewentualnym atakiem chronić trzeba szczególnie osoby starsze, dzieci i zwierzęta.

Usuwaniem gniazd zajmują się także profesjonalne firmy dezynsekcyjne, a czasami także straż pożarna (choć może być to uznane za nieuzasadnioną interwencję). Warto wezwać specjalistów, którzy pozbędą się szkodników w bezpieczny sposób. Trzeba to zrobić, jeśli ktokolwiek z mieszkańców jest uczulony na jad osowatych. To szczególnie istotne w przypadku usuwania gniazda szerszeni. Co prawda szerszenie są mniej agresywne od os, natomiast nieumiejętna próba usunięcia gniazda może je rozsierdzić. Warto przy tym pamiętać, że jad szerszenia zawiera większą dawkę toksyn i może być śmiertelnie niebezpieczny dla uczulonych osób. Poza tym użądlenie szerszenia jest po prostu zdecydowanie bardziej bolesne i jeśli można, to warto go uniknąć.

Decydując się na usunięcie gniazda os lub szerszeni z ogrodu, warto poznać metody, które pomogą bezpiecznie i skutecznie pozbyć się niepożądanych owadów. Istnieją dwa sposoby walki z osami i szerszeniami:

Najpopularniejszymi i najskuteczniejszymi środkami dostępnymi w sprzedaży są aerozole tzw. gaśnice na osy i szerszenie, czyli preparaty służące do oprysku gniazda. Działają natychmiastowo i pozwalają zneutralizować wszystkie lub większość osobników w gnieździe. Dzień po użyciu najlepiej umieścić gniazdo w czarnym worku na śmieci, odczepić od ściany lub drzewa, szczelnie zamknąć. Najlepiej też wywieźć je do oddalonego, zamykanego śmietnika, aby zminimalizować ryzyko wydostania się pobudzonych os lub szerszeni. Aerozolu można używać także na gniazda w dziuplach drzew i otworach w ścianach. W składzie preparatów znajduje się cypermetryna i esbiotryna.

Gniazda os lub szerszeni nie warto usuwać przy pomocy domowych, naturalnych sposobów, np. palenia lub polewania wrzątkiem, ponieważ nie tylko są nieskuteczne i nie zabijają wszystkich osobników, ale mogą być też niebezpieczne. Rozsierdzone osy lub szerszenie mogą zaatakować osobę, która narusza ich spokój i jest dla nich zagrożeniem. Można jednak odstraszać osowate przy pomocy zapachów lub rozstawiać pułapki. Te gotowe wabią osy i szerszenie do środka. Jednak inne osobniki z roju uczą się, że dane miejsce jest niebezpieczne i przestają do niego przylatywać.

Osy i szerszenie najlepiej odstraszają naturalne zapachy takie jak bazylia, majeranek, mięta, cytryna, czosnek, eukaliptus. Dobrym sposobem jest skrapianie ogrodu, a przede wszystkim miejsc częstego przebywania ludzi olejkami eterycznymi o takich zapachach. Wspomniane zapachy można wprowadzić do ogrodu również przez posadzenie roślin, które je wydzielają.

Jak zabezpieczyć mieszkanie i dom przed wlatywaniem os i szerszeni?

W oknach i drzwiach warto zamontować moskitierę. Można kupić taką, którą przykleja się do ram i framug przy pomocy rzepów, lamelową, czy z magnesem pomagającym szczelnie ją zamykać, np. po otwarciu drzwi.

Jakie zapachy odstraszają osy i szerszenie?

W ogródku lub na balkonie warto posadzić bratki, lawendę lub pelargonie, których zapachu nie znoszą szerszenie. Innym nielubianym aromatem osowatych jest ten, który wydziela czosnek. Osy odstraszy tymianek, mięta, czosnek, cytryna, piołun, wrotycz pospolity, olejek eteryczny z eukaliptusa.

Jak zrobić domową pułapkę na osy i szerszenie?

Można rozstawić naczynia wypełnione słodkim sokiem, roztworem wody z cukrem lub miodem. Warto nalać go do pułapki wykonanej z przeciętej na pół plastikowej butelki. Górną część z szyjką należy włożyć do góry nogami. Dzięki temu osy lub szerszenie zwabione słodyczą, nie będą mogły się uwolnić.

Osy i szerszenie nie mają wielu naturalnych wrogów – tak naprawdę można stwierdzić, że najbardziej zagraża im człowiek. Natomiast zjadać je mogą niektóre ptaki. Dlatego być może dobrym pomysłem może okazać się zamontowanie karmnika dla ptaków w swoim ogrodzie. Szerszenie mogą pojawiać się przede wszystkim w diecie sikorek i trzmielojadów.