Macierzanka tymianek

Macierzanka tymianek (Thymus vulgaris) to roślina wieloletnia należąca do rodziny jasnotowatych. Jej środowiskiem naturalnym jest ciepły i łagodny rejon basenu Morza Śródziemnego – w stanie dzikim rośnie w Grecji, Hiszpanii, Turcji, Maroku oraz we Włoszech. Tymianek jest uprawiany w wielu częściach świata (także w Polsce) jako roślina ozdobna, lecznicza, przyprawowa. Macierzanka tymianek (zwana także tymiankiem pospolitym, właściwym lub tymianem) swą nazwę wzięła od greckiego słowa „thymon” czyli „odważny”.

Macierzanka tymianek ma postać niewielkiej krzewinki, która może dorastać do wysokości około 20-40 cm. Pędy tymianku mogą być wzniesione lub płożące, początkowo są zielone, z czasem drewniejące. Pędy są silnie rozgałęzione, mają delikatne, szarawe włoski.

Łodygi pokryte są bardzo licznymi, drobnymi, wąskimi listkami, które mają barwę szaro-zieloną. Listki są podwinięte, z wierzchu licznie pokryte małymi gruczołami, a od spodu mają jasny, białawy nalot.

Macierzanka kwitnie późną wiosną i latem (od maja do września). Ma drobne kwiaty barwy białej, różowej bądź fioletowej, które zebrane są w luźne, „poduchowate” kwiatostany. Kwiaty tymianku są miododajne, w związku z czym przyciągają owady zapylające.

Owoce macierzanki to ciemnobrązowe rozłupnie, które zawierają cztery jasnobrązowe nasionka – rozłupki. Korzenie tymianku mają kształt wrzecionowaty z jednym korzeniem głównym i licznymi rozgałęzieniami.

Macierzanka w naturze rośnie w ciepłym rejonie basenu Morza Śródziemnego, więc w ogrodzie trzeba zapewnić jej podobne warunki uprawy. Tymianek preferuje stanowiska ciepłe, słoneczne, zaciszne i osłonięte od wiatru. Jeśli jest uprawiany w doniczce, najbardziej odpowiednia będzie wystawa południowa, południowo-wschodnia lub południowo-zachodnia. Roślina ta w zasadzie jest mrozoodporna, jednak w czasie bardzo srogich zim może przemarzać, dlatego warto zabezpieczyć ją przed mrozem. Można do tego celu użyć np. gałązek iglastych, kompostu, słomy lub suchych liści.

Tymianek najlepiej rośnie w podłożu żyznym, próchniczym, przepuszczalnym, umiarkowanie wilgotnym. Warto zadbać o zasadowy (wapienny) odczyn gleby – jeśli jest zbyt kwaśna, należy przeprowadzić wapnowanie. Tymianek na jednym stanowisku może rosnąć przez kilka lat, nadaje się także do uprawy doniczkowej (np. na tarasie czy balkonie).

Macierzanka jest dość odporna na krótkotrwałą suszę. Jednak jeżeli jest wybitnie gorąco i sucho, tymianek wymaga dodatkowego podlewania. Rośliny te będą źle rosły w podłożu zbyt suchym i piaszczystym, a także w glebie podmokłej.

Tymianek nie ma zbyt wysokich wymagań, jeśli chodzi o nawożenie. Wystarczy raz w roku zastosować wieloskładnikowy nawóz wolnodziałający. Dobre efekty daje także nawożenie dobrze rozłożonym kompostem.

Nasiona tymianku można wysiewać wprost do gruntu pod koniec kwietnia lub przygotować rozsady. W tym celu wysiewamy nasiona do pojemników pod koniec marca lub na początku kwietnia. Siewki powinny pojawić się po około dwóch tygodniach.

Sadzonki wysiewamy do gruntu dopiero wtedy, kiedy minie groźba przygruntowych przymrozków, czyli w drugiej połowie maja. W sklepach ogrodniczych możemy kupić gotowe sadzonki macierzanki. Sadzimy je w rozstawie co około 30 x 40 cm.

Macierzankę można także uprawiać w doniczce na tarasie czy balkonie. Nasiona można wysiać do pojemników już pod koniec marca, a przed wystawieniem donicy na zewnątrz (druga połowa maja) rośliny trzeba zahartować.

Najkorzystniejszy będzie balkon z wystawą południową, ponieważ tymianek lubi ciepło i słońce. Przed nastaniem mrozów donice z tymiankiem przenosimy do jasnego i dość chłodnego pomieszczenia (optymalna temperatura to około 10-15 stopni).

Do głównych zabiegów pielęgnacyjnych należy odchwaszczanie – tymianek nie lubi konkurować z innymi roślinami o wodę i składniki odżywcze. Dotyczy to szczególnie roślin młodych. Przed wysianiem nasion (lub wysadzeniem sadzonek do gruntu) warto porządnie odchwaścić podłoże, a potem usuwać chwasty systematycznie.

Macierzanka najlepiej rośnie w dobrze uprawionej glebie, warto więc co jakiś czas spulchniać podłoże. Co kilka lat warto odmłodzić rośliny – najlepiej przez podział kęp na mniejsze. Nowo uzyskane rośliny sadzimy w odpowiednio przygotowanym miejscu: głęboko uprawionym i w razie konieczności zwapnowanym.Co roku na wiosnę warto przyciąć rośliny, co pobudzi je do wytwarzania nowych pędów i zagęszczania.

Macierzanka w czasie mroźnych zim może przemarzać, dlatego przed nastaniem mrozów trzeba ją odpowiednio zabezpieczyć (stroiszem z igliwia lub słomą). W chłodniejszych rejonach kraju tymianek traktowany jest jako roślina jednoroczna.

Suszony tymianek jest o wiele bardziej aromatyczny niż świeża roślina. Surowiec do suszenia zbiera się przeważnie dwa razy w ciągu roku – na początku kwitnienia czyli w czerwcu oraz powtórnie w sierpniu.

Późniejszy zbiór nie jest wskazany, aby pędy zdążyły zdrewnieć przed zimą. Zbieramy niezdrewniałe, szczytowe, zakwitające pędy macierzanki, które ucinamy około 10-15 cm nad ziemią. Warto pamiętać, że w pierwszym roku uprawy pędy ścinamy tylko raz – w pełni kwitnienia czyli na przełomie lipca i sierpnia.

Pędy tymianku suszymy w suchym, przewiewnym miejscu, nigdy na słońcu. Po wysuszeniu oddzielamy listki od łodyg. Zdrewniałe łodygi nie nadają się na surowiec wykorzystywany w kuchni, ani jako roślina lecznicza. Suszony tymianek należy przechowywać w szczelnie zamkniętym opakowaniu w ciemnym i suchym miejscu.

Tymianek wykorzystywany jest w ziołolecznictwie oraz farmakologii ze względu na swoje właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze, przeciwzapalne, odkażające i wykrztuśne. Można go stosować przy leczeniu takich dolegliwości jak np. ból gardła, kaszel, stany zapalne jamy ustnej. Stosuje się go również przy problemach z włosami czy ze skórą (trądzik, łojotok, owrzodzenia). Macierzanka poprawia apetyt i korzystnie wpływa na układ trawienny. Z ziela tymianku przyrządza się napary, płukanki, kąpiele, inhalacje.

Tymianek wykorzystywany jest także jako przyprawa, ponieważ ma wyrazisty, charakterystyczny aromat. Suszone ziele tymianku wchodzi w skład ziół prowansalskich, które są nieodłącznym elementem kuchni francuskiej. Przyprawa ta chętnie wykorzystywana jest do aromatyzowania dań kuchni śródziemnomorskiej. Tymianku można używać do mięs, ryb, sosów, zup, makaronów, sałatek. W kuchni wykorzystuje się zarówno tymianek świeży, jak i suszony, ale warto pamiętać, że suszone ziele tymianku jest o wiele bardziej aromatyczne.Dzięki zawartości olejków eterycznych macierzanka wykorzystywana jest także w aromaterapii oraz kosmetyce.

Macierzanka tymianek to aromatyczne ziele, które może być wykorzystywane do przyprawiania dań kuchni śródziemnomorskiej. Można uprawiać go zarówno w ogrodzie, jak i na tarasie czy balkonie, a nawet na okiennym parapecie.

Tymianek może być także sadzony jako roślina ozdobna – te niskie krzewinki o drobnych, licznych kwiatach koloru białego, różowego bądź fioletowego idealnie nadają się na skalniaki i obwódki. Macierzanka może kwitnąć od końca kwietnia aż do końca września. Jej kwiaty są miododajne, więc przyciągają owady zapylające.

Jeśli posadzimy ziele tymianku na grządkach warzywnych, będą je omijać ślimaki, które nie przepadają za silnym, korzennym aromatem macierzanki.