Tam gdzie rosną oliwki

Oliwka europejska (Olea europaea) – inaczej drzewo oliwne – to roślina, która pochodzi z rodziny oliwkowatych. Nie występuje w stanie dzikim, spotkać ją można jedynie jako roślinę uprawną lub ozdobną. Oliwki uprawiane są głównie w basenie Morza Śródziemnego (Grecja, Włochy, Francja, Hiszpania, Maroko) oraz w cieplejszych rejonach klimatu umiarkowanego (np. na Wyspach Kanaryjskich czy w Azji). Oliwki spotkać można także w cieplejszym klimacie: głównie w Afryce południowo-wschodniej, w Indiach, Japonii, a także w Ameryce Południowej czy Kalifornii. Drzewa oliwne to rośliny długowieczne, które mogą żyć kilkaset lat (niekiedy rosną nawet powyżej tysiąca lat). Drzewa oliwne nie są mrozoodporne, dlatego w naszym klimacie mogą być uprawiane jedynie jako rośliny doniczkowe. Od wiosny do jesieni donicę z oliwką można wystawić na balkon lub taras, jednak jesienią – przed nastaniem mrozów – należy ją przenieść na chłodną werandę lub do oranżerii.

Oliwki to duże krzewy lub niezbyt wysokie drzewa, które w naturze mogą osiągać od 4 do około 12-15 m wysokości (jednak na plantacjach utrzymuje się drzewka wysokości około 5-6 m). Oliwki uprawiane w pojemnikach dorastają do maksymalnie 2-3 m. Drzewa oliwne mają gęste, wzniesione korony i krzywe pnie pokryte sękami i naroślami oraz szarawą korę. Są to rośliny zimozielone, a ich skórzaste liście z wierzchu mają barwę ciemnozieloną, a od spodu są srebrzysto-zielone lub popielate, pokryte delikatnymi włoskami. Kwiaty drzewka oliwnego są małe, żółto-białe i pachnące, zebrane w wiechowate kwiatostany. Pojawiają się latem. Owoce mają postać niewielkich (do 4 cm), jajowatych pestkowców, które dojrzewają jesienią. Początkowo są szarozielone, a w miarę dojrzewania stają się zielone, fioletowo-czarne, a w końcu czarne. Owoce oliwki europejskiej są jadalne, pozyskuję się z nich także cenną oliwę.

Oliwki europejskie to rośliny niezbyt wymagające: do prawidłowego wzrostu i rozwoju potrzebują przede wszystkim słońca. Mogą rosnąć nawet na ubogich, kamienistych glebach. Całkiem nieźle znoszą suszę, ponieważ mają bardzo rozłożysty system korzeniowy. Źle się czują w podłożu podmokłym i kwaśnym, zdecydowanie lepiej rosną w glebie o lekko zasadowym pH (podłoże wapienne). W warunkach domowych powinniśmy zapewnić oliwce jasne i słoneczne stanowisko (najlepszy będzie parapet okna z wystawą południową) oraz przepuszczalne i żyzne podłoże. Na dno donicy koniecznie trzeba wysypać warstwę drenażową, aby zapobiec zaleganiu wody. Donicę z rośliną ustawiamy w miejscu słonecznym. Wiosną i latem możemy ją wystawić na balkon, taras czy do ogrodu, natomiast jesienią należy oliwkę przenieść do jasnego i chłodnego pomieszczenia, temperatura powinna wynosić tam około 10 stopni Celsjusza (nie może spaść poniżej 4 stopni). Jeśli temperatura będzie wyższa, oliwka nie wytworzy pąków kwiatowych i nie zakwitnie. Młode egzemplarze drzewka oliwnego należy przesadzać co roku na wiosnę. Roślinę delikatnie przenosimy do nieco większej doniczki, wypełnionej świeżym podłożem. Kiedy drzewko podrośnie (a średnica donicy osiągnie około 50 cm), rośliny nie należy więcej przesadzać, żeby nie uszkodzić korzeni. Jednak co roku należy wymienić wierzchnią warstwę podłoża.

Oliwka nie wymaga zbyt obfitego podlewania, jednak nie należy dopuścić do całkowitego przesuszenia podłoża. Podlewajmy ją więc wtedy, kiedy wierzchnia warstwa podłoża lekko przeschnie. Do podlewania najlepiej używać odstanej, miękkiej wody o temperaturze pokojowej. W naturze drzewa oliwne narażone są na długie okresy suszy, z którą radzą sobie całkiem nieźle dzięki rozłożystemu systemowi korzeniowemu. Warto pamiętać, że oliwki lepiej zniosą niezbyt długi okres suszy, niż zalanie, które może doprowadzić do zgnicia korzeni. Drzewko oliwne uprawiane w donicy nawozimy co dwa tygodnie od wiosny do jesieni (marzec-wrzesień). Można też zastosować nawóz wolnodziałający, wtedy zasilamy roślinę dwukrotnie w czasie sezonu wegetacyjnego: wczesną wiosną oraz w połowie lata. Odpowiednim nawozem do zasilania drzewka oliwnego będzie uniwersalny nawóz wieloskładnikowy. Można też zastosować nawóz do roślin ozdobnych z liści.

Drzewka oliwne bardzo dobrze znoszą przycinanie, dlatego idealnie nadają się na bonsai. Można przycinać je corocznie, najlepiej robić to wczesną wiosną. Oliwki kwitną na pędach tegorocznych, a przycinanie pobudza je do wytwarzania nowych pędów. Dzięki regularnemu przycinaniu drzewko ładnie się zagęści i będziemy mu mogli nadać pożądany kształt. Oliwki można rozmnażać zarówno z nasion, jak i sadzonek. Nasiona wysiewa się wiosną lub jesienią, natomiast sadzonki półzdrewniałe (koniecznie z piętką, długości około 5-10 cm) najlepiej pozyskiwać latem (lipiec-sierpień). Nasiona oraz sadzonki można kupić w sklepach ogrodniczych. Jednakże nasiona bardzo długo kiełkują, a sadzonki dość trudno się ukorzeniają, więc jeśli chcemy mieć w domu drzewko oliwne, najlepiej kupić już ukorzenioną roślinę. Kiedy oliwkę europejską ustawimy w zbyt ciepłym miejscu, może zostać zaatakowana przez czerwce. Zbyt wysoka temperatura powoduje też opadanie liści. Liście i owoce opadają także wtedy, kiedy podłoże w donicy jest zbyt suche. Młode listki drzewa oliwnego narażone są także na ataki mszyc i wełnowców. W przypadku żerowania tych szkodników, roślinę należy opryskać odpowiednim preparatem ochrony roślin.

Drzewa oliwne uprawiane są już od ponad pięciu tysięcy lat. Oliwki nadają się do jedzenia, jednak owoce te cenione są przede wszystkim ze względu na jadalny olej (oliwę), który można pozyskiwać zarówno z miąższu, jak i z nasion. Najcenniejsza jest oliwa tłoczona „na zimno” (czyli w temperaturze pokojowej). Oliwa taka jest bardzo czysta i niemal bezbarwna. W wyniku tłoczenia „na gorąco” powstaje oliwa nieco niższej jakości, o barwie od złoto-żółtej do żółto-zielonej. Oliwę należy przechowywać w butelkach z ciemnego szkła, aby nie straciła swoich właściwości. Oliwki zwierają wiele witamin (głównie A, B, C, E) i związków mineralnych (fosfor, potas, żelazo). Z tego samego drzewa można zebrać zarówno oliwki zielone, jak i czarne (zielone zbiera się wcześniej, czarne są bardziej dojrzałe).

Oliwki można spożywać na surowo, jednak są to owoce bardzo nietrwałe, więc aby zachować ich smak na dłużej, należy je odpowiednio zakonserwować np. zamarynować lub umieścić w solance. Oliwki nieodłącznie kojarzą się z kuchnią grecką, włoską, marokańską. Jednak można je kupić niemal na całym świecie: przeważnie są drylowane, można je także nadziewać (np. pastą z papryki lub kaparami). Owoce drzewka oliwnego wykorzystywane są także przy produkcji kosmetyków. Do produkcji mydeł, balsamów, kremów (i wielu innych kosmetyków) używa się głównie oliwy z oliwek, która ma korzystny wpływ na skórę wrażliwą i suchą.