Orzech włoski: odmiany, uprawa, sadzenie

Orzech włoski (Juglans regla) to drzewo z rodziny orzechowatych, które w środowisku naturalnym rośnie w południowo-zachodniej oraz środkowej i wschodniej Azji (Chiny), a także w południowo-wschodniej Europie (Francja oraz Bałkany – Rumunia, Bułgaria, Grecja). Do Europy roślina ta trafiła w czasach Cesarstwa Rzymskiego, a w wieku XVII orzech włoski pojawił się w Ameryce Północnej i Południowej (dziś uprawiany jest głównie w Kalifornii oraz Chile). Orzechy to drzewa długowieczne: rośliny szczepione na pniu mogą owocować nieprzerwanie przez 200 lat, a te uprawiane z siewu – nawet 500 lat i dłużej.

W Polsce orzech włoski jest często uprawiany w przydomowych ogródkach, a swą popularność zawdzięcza smacznym i zdrowym owocom czyli orzechom. Orzech włoski ma wiele odmian, które różnią się między sobą przede wszystkim siłą wzrostu, terminem dojrzewania owoców (odmiany wczesne i późne), a także wielkością i smakiem owoców (jedne mają wyczuwalną goryczkę, inne są słodkawe).

Orzechy włoskie to duże drzewa, które mogą dorastać do nawet 35 m wysokości, jednak w naszych warunkach klimatycznych przeważnie osiągają wysokość około 10 m. W ogrodach przydomowych czy na działkach najlepiej sadzić rośliny szczepione, które osiągają mniejsze rozmiary, co ułatwia pielęgnację i zbiór owoców. Ponadto rośliny szczepione szybciej rosną i prędzej zaczynają owocować – około 3-4 lata po posadzeniu (dla porównania – rośliny z siewu owocują po około 10-15 latach i rzadko powtarzają cechy rośliny matecznej).

Orzechy włoskie rosnące samotnie – które nie muszą konkurować z innymi roślinami o dostęp do światła – przeważnie mają krótkie pnie i szeroką, rozłożystą koronę. Posadzone wśród innych drzew wytwarzają nieco wyższy pień, a ich korona jest bardziej zwarta. Liście orzecha są jasnozielone, złożone z kilku mniejszych listków i rozwijają się dość późno razem z kwiatami – na przełomie kwietnia i maja. Orzech włoski ma kwiaty męskie (zwisające kotki długości 5-10 cm) oraz żeńskie (niepozorne, żółtawe), które rozwijają się w różnym czasie, co zapobiega samozapłodnieniu w obrębie jednej rośliny (zjawisko to nosi nazwę dichogamii).

Owoce orzecha włoskiego są kuliste lub owalne, dojrzewają pod koniec września i w październiku. Z zewnątrz okryte są mięsistą, zieloną okrywą, która odpada kiedy owoce dojrzeją. Wewnątrz znajduje się zdrewniała, bruzdowata skorupka, w której ukryte jest jadalne jądro. Orzechy w około 60% składają się z tłuszczu, zawierają też sporo białka oraz witaminy (A, B, E). Ponadto liście i łupiny wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne oraz przeciwbiegunkowe, a nalewka z zielonych orzechów włoskich stosowana jest przy zaburzeniach układu trawiennego.

Jak suszyć orzechy włoskie? Pamiętaj, by zbierać je jeszcze wówczas, gdy ich skórka jest zielona i błyszcząca i jak najszybciej obrać. Wówczas uda Ci się je pozbawić zewnętrznej osłonki, która z czasem może zgorzknieć. Potem wystarczy je ułożyć – np. na papierze czy lnianej ściereczce – w ciepłym miejscu, a następnie – gdy wysuszą się – zamknij je w szczelnym pojemniku.

Orzechy włoskie preferują miejsca ciepłe i słoneczne. Dlatego na sadzenie orzecha włoskiego najlepsze będzie stanowisko z wystawa południową lub południowo-zachodnią. Powinny rosnąć na żyznych, próchniczych, ciepłych glebach, które są zasobne w wapń (konieczny jest zasadowy odczyn gleby czyli pH 6,2-7,8). Orzechy źle rosną i słabo owocują na glebach podmokłych, gliniastych, ciężkich i kwaśnych. Drzewa te są dość odporne na mróz, dlatego mogą być sadzone także w zimniejszych rejonach naszego kraju. Nawet jeśli przemarzną – potrafią się zregenerować. Niestety są to rośliny bardzo wrażliwe na późnowiosenne przymrozki, które mogą powodować zamieranie pędów kwiatowych, czego konsekwencją jest brak owoców.

Warto pamiętać, aby w bliskim otoczeniu orzecha nie sadzić innych roślin, ponieważ drzewo to wydziela juglon – substancję, która hamuje (niekiedy uniemożliwia) wzrost i rozwój innych roślin. W orzechach włoskich juglon występuje głównie w liściach, a jego niekorzystne działanie zanika w trakcie usychania liści. Jednak w ogrodach często mamy orzecha włoskiego, który jest szczepiony na podkładce z orzecha czarnego – wydzielającego juglon przez korzenie. Niewielkie ilości tej substancji zawierają także łupiny i liście. Orzech czarny może spowalniać wzrost roślin, a także prowadzić do ich obumierania w promieniu nawet kilkunastu-kilkudziesięciu metrów.

Przed sadzeniem orzecha włoskiego trzeba odpowiednio przygotować stanowisko. Miejsce należy dokładnie odchwaścić i głęboko przekopać (orzech włoski ma palowy system korzeniowy, więc im głębiej tym lepiej). Warto też zasilić podłoże zbyt piaszczyste i jałowe nawozem naturalnym (kompostem lub obornikiem). Zadbajmy również o prawidłowy odczyn gleby – zbyt kwaśną glebę należy zwapnować, aby uzyskać pH powyżej 6,5.

Sadzenie orzecha włoskiego można wykonać jesienią lub wiosną. Drzewka posadzone na przełomie października i listopada lepiej się przyjmują i wcześniej rozpoczynają sezon wegetacyjny. Mogą być jednak narażone na silne mrozy w czasie zimy, dlatego należy dokładnie zabezpieczyć je przed wpływem niskich temperatur. Warto wyściółkować podłoże wokół świeżo posadzonej rośliny, usypać kopczyki z ziemi i liści oraz rozłożyć gałęzie iglaków, które ochronią korzenie przed mrozem. Przed przemarznięciem rośliny ochronią także słomiane maty czy agrowłóknina.

Drzewka sadzone wczesną wiosną nieco później rozpoczynają wegetację. Kiedy wiosna jest ciepła i sucha, orzechy mogą być narażone na suszę, dlatego należy je obficie i regularnie podlewać. Starsze rośliny są bardziej odporne na suszę, ponieważ mają palowy system korzeniowy i czerpią wodę z głębszych warstw gleby.

Młode drzewa w pierwszych latach po posadzeniu należy palikować, aby nie zostały uszkodzone przez silny wiatr.

Orzech włoski posiada korzeń palmowy – bardzo gruby i głęboki – więc jest to roślina dość odporna na suszę, ponieważ czerpię wodę z głębszych warstw podłoża. Jednak młode, świeżo posadzone rośliny są bardzo wrażliwe na niedobory wody, więc trzeba je regularnie i obficie podlewać.

Warto pamiętać, że palowy system korzeniowy uniemożliwia przesadzanie, więc należy dokładnie przemyśleć miejsce posadzenia orzecha włoskiego.

Orzech włoski nie wymaga zbyt intensywnego nawożenia, jednak raz do roku można zasilać go kompostem. Wiosną można zastosować wieloskładnikowy, długodziałający nawóz mineralny.

Przycinanie orzecha jest istotne szczególnie dla młodych drzew oraz tych szczepionych na pniu, ponieważ wpływa na prawidłowe ukształtowanie się korony. Cięcie orzecha włoskiego powinno być wykonane w taki sposób, aby korona ukształtowała się mniej więcej na wysokości 1,5-2 m. Egzemplarze szczepione na pniu wymagają regularnego usuwania dzikich pędów, które wyrastają z podkładki. Pierwsze cięcie nowo posadzonych drzew robi się w drugiej połowie maja.

Cięcie orzecha włoskiego starszego wykonuje się po to, aby prześwietlić ich korony i wpuścić do wnętrza drzewa więcej światła. Przycina się także drzewa, które nadmiernie się rozrosły. Usuwamy również pędy przemarznięte, połamane, chore itp. Lepiej wycinać tylko te pędy, których średnica nie przekracza 5 cm – rany na grubszych gałęziach o wiele trudniej się goją. Starsze orzechy włoskie przycina się z reguły na koniec zimy lub na przedwiośniu czyli przed rozpoczęciem sezonu wegetacyjnego. Taki termin cięcia ogranicza wypływanie soku, zmniejsza ryzyko pojawienia się infekcji oraz chorób grzybowych. Rany po tym, jak wykonało się przycinanie orzecha, warto zabezpieczyć maścią ogrodniczą. Starsze orzechy można także przycinać w sierpniu, jednak wtedy stracimy część owoców, rosnących na przyciętych pędach.

Antraknoza – choroba wywoływana przez grzyba Gnomonialeptostyla, który zimuje w opadłych liściach. Objawy: żółte, z czasem ciemniejące i zlewające się ze sobą plamy na liściach. Porażone liście zasychają i opadają. Choroba atakuje też pędy i owoce (objawem są brunatne plamy i opadanie). Antraknozie sprzyjają deszczowe lata. Zapobieganie i zwalczanie: oprysk fungicydem przed i po kwitnieniu oraz wygrabianie i palenie porażonych liści.

Bakteryjna zgorzel orzecha włoskiego – inaczej bakteryjna plamistość, choroba atakująca liście, ogonki liściowe, pędy i owoce. Porażone części rośliny pokrywają się brunatnymi plamami, zamierają i opadają. Zapobieganie i zwalczanie: wycinanie i palenie porażonych pędów, oprysk fungicydem (od maja do czerwca co około dwa tygodnie).

Mączniak prawdziwy – choroba grzybowa, której sprzyja ciepła i wilgotna aura. Atakuje głównie młode drzewa. Porażone liście i pędy pokrywają się białym, pajęczynowatym nalotem. Zapobieganie i zwalczanie: oprysk fungicydem oraz wycinanie i palenie porażonych liści i pędów.

Szpeciel pilśniowiec orzechowy – roztocz, który wysysa sok z liści. Objawy: jasne plamy na spodniej stronie liści, skręcanie i opadanie liści. Zwalczanie: oprysk insektycydem, usuwanie porażonych liści.

Mszyce zdobniczki orzechowe – żerują na liściach i ogonkach liściowych. Zwalczanie: oprysk preparatem na mszyce.

Inne szkodniki: przędziorki, gąsienice, miseczniki (żerują na liściach), pędraki, drutowce, inne larwy (żerują na korzeniach).

'Apollo' – odmiana czeska charakteryzująca się średnim wzrostem. Owocuje już w trzecim roku po posadzeniu i ma owoce średniej wielkości.

'Broadview' – odmiana charakteryzująca się silnym wzrostem i posiadająca stożkowatą koronę. Jest dość odporna na mróz i antraknozę. Daje duże i smaczne owoce o podłużnym kształcie.

'Dodo' – odmiana o silnym wzroście, odporna na mróz, ale wrażliwa na choroby (głównie antraknozę). Daje obfite plony, a średniej wielkości owoce są smaczne z wyczuwalną goryczką i łatwo oddzielają się od skorupki. Owoce dojrzewają w I połowie października.

'Jupiter' – średnio-późna polska odmiana, która charakteryzuje się średnio silnym wzrostem. Owocuje w trzecim roku po posadzeniu i ma jajowate, duże, smaczne owoce.

'Koszycki' – polska odmiana o smacznych owocach, które pojawiają się już w drugim roku po posadzeniu. Drzewo to charakteryzuje się słabym wzrostem i ma kulisty pokrój, dlatego nadaje się do posadzenia w małych ogrodach. Odmiana odporna na choroby i późnowiosenne przymrozki.

'Leopold' – to odmiana polska, która może być sadzona nawet w małych ogrodach, ponieważ charakteryzuje się bardzo słabym wzrostem. Ma ozdobne, postrzępione liście. Odmiana średnio-wczesna o smacznych owocach średniej wielkości. Owocuje już w drugim po posadzeniu. Jest to drzewo odporne na choroby i mróz.

'Mars' – dość silnie rosnąca odmiana, która wcześnie rozpoczyna owocowanie. Daje owoce średniej wielkości, owalne, o smacznym, słodkawym, jasnobrązowym jądrze. Owoce dojrzewają na przełomie września i października. Odmiana mało wrażliwa na antraknozę.

'Mleczny wczesny' – to bardzo wczesna, polska odmiana, która charakteryzuje się średnim wzrostem i ma kulisty pokrój. Wytwarza duże owoce, które najlepiej spożywać jest na świeżo. Odmiana odporna na choroby i wiosenne przymrozki.

'Resovia' – odmiana o średniej sile wzrostu, dająca obfite plony. Jest odporna na mróz, jednak podatna na antraknozę. Tworzy owoce średniej wielkości, smaczne, z lekko wyczuwalną goryczką, które łatwo oddzielają się od silnie bruzdowanej skorupki. Owoce dojrzewają pod koniec września.

'Targo' – odmiana dość wytrzymała na mróz i odporna na antraknozę. Rośnie niezbyt silnie i ma średniej wielkości owoce, które dobrze wyłuskują się z łupiny. Owoce są smaczne, pozbawione goryczki.

'Wiśnicz czerwony' – to bardzo późna odmiana charakteryzująca się silnym wzrostem, która jest odporna na choroby i owocuje w trzecim roku po posadzeniu. Drzewo to wytwarza bardzo duże owoce (wielkości piłki tenisowej), których miąższ ma różowy odcień – stąd nazwa odmiany. Owoce tej odmiany najlepiej spożywać jest na świeżo, ponieważ nie nadają się do suszenia.

Inne odmiany orzecha włoskiego: 'Albi', 'Lake', 'Hansen', 'Metcalfe', 'Silesia', 'Tryumf'.

Ile waży orzech włoski?

Trudno jednoznacznie określić wagę orzecha włoskiego, z uwagi na to, że każdy owoc ma inną wielkość, a przez to i masę. Można przyjąć, że bez skorupki waży ok. 5 g, natomiast w łupince - ok. 10 g.

Jak sadzić orzech włoski?

Należy przygotować kilka wiader dobrej ziemi (najlepiej mieszanki kompostu i 4-5 garści popiołu drzewnego, np. z kominka lub ogniska), wykopać dół o śr. ok. 1 metra i gł. 50-70 cm, wysypać odmierzoną ziemię na dno, rozłożyć korzenie orzecha na kopczyku (jeśli jest gołej postaci) lub włożyć do dołka (jeśli jest z uprawy pojemnikowej) i zasypać go do 2/3. Następnie sadzonki należy podlać i zasypać dołek całkowicie. Świeżo posadzone orzechy warto dodatkowo wyściółkować kompostem lub skoszoną trawą.

Kiedy sadzić orzech włoski?

Na sadzenie najlepsze są dwa terminy: jesień (a dokładniej połowa października) i wiosna (tuż po odmarznięciu ziemi).

Jak kwitnie orzech włoski?

W przypadku orzecha włoskego występują trzy rodzaje kwitnienia: przedprątne (żeńskie kwiaty zakwitają przed męskimi), przedsłupne (męskie przed żeńskimi) i homogamiczne (jednoczesne kwitnienie kwiatów męskich i żeńskich). Orzech jest zaliczany do roślin jednopiennych rozdzielnopłciowych. czyli w obrębie jednego drzewa występują osobno kwiaty męskie (zwisające kotki, często łukowato zakrzywione, o dł. 5-12 cm) i żeńskie (zgrupowane, butelkowate krótkopędy, które niemal niezauważalnie zamieniają się w młode owoce).

Kiedy i jak przycinać orzech włoski?

Orzech należy przycinać w sierpniu, w wyjątkowych sytuacjach w marcu. Wyróżniamy cięcia formujące (ma na celu przyginanie gałęzi do pozycji poziomej, wykonuje się je w 4. i 5. roku po posadzeniu) oraz cięcia starszych i młodszych drzew (masywniejsze gałęzie odpiłowuje się w miejscu zgrubienia przy pniu, a młode gałązki tnie się nad oczkiem).

Co zawierają orzechy włoskie?

Choć orzechy są dość kaloryczne, zawierają mnóstwo wartości odżywczych (w 100 g): białko (15.23 g), tłuszcze (65.21 g), węglowodany (13.71 g), błonnik (6.7 g), witaminy - m.in. C (1.3 mg), B6 (0.537 mg), A (20 IU), E (0.70 mg) i K (2.7 µg), minerały - m.in. wapń (98 mg), żelazo (2.91 mg), magnez (158 mg), fosfor (346 mg) i potas (441 mg).

Dlaczego orzechy włoskie są gorzkie w smaku?

Za cierpki, gorzkawy smak orzechów odpowiada wysoka zawartość tanin w ich skórce. Należy pamiętać, że ziemisty posmak może być zwiastunem rozwijającej się pleśni.

Czym nawozić orzech włoski?

Orzech najlepiej dokarmiać, stosując opryski nawozami dolistnymi oraz saletrę wapniową doglebowo. Dzięki temu dostarczymy mu niezbędnych makro- i mikroelementów.

Ile rośnie orzech włoski?

Orzech włoski jest drzewem długowiecznym, rozmnażany z siewu owocuje po 10-15 latach i nie przestaje owocować nawet w wieku 400 lat. Natomiast drzewa szczepione dają owoce między 2. a 6. rokiem po posadzeniu, a niektóre owocują nawet po 200 latach.