Trytoma groniasta

Trytoma groniasta (Kniphofia uvaria) to roślina należąca do rodziny liliowatych. Można ją także spotkać pod nazwą knifofia groniasta, knifofia ogrodowa, wstydlin groniasty lub „płonąca pochodnia” (ponieważ jej kwiatostany przypominają płonącą pochodnię) . Łacińska nazwa „Kniphofia” pochodzi od nazwiska niemieckiego botanika Johannesa Kniphofa, natomiast nazwa gatunkowa „uvaria” pochodzi od łacińskiego wyrazu „uva”, który oznacza „grono” – stąd „groniasta”. Bylina ta wywodzi się z Afryki Południowej oraz Madagaskaru, stamtąd trafiła do Hiszpanii i innych krajów europejskich (Wielka Brytania, Irlandia, Madera), a także do Azji (Turcja) i do Ameryki Środkowej (Meksyk). Kwitnąca Trytoma groniasta wygląda bardzo egzotycznie i okazale, z tego względu jest chętnie uprawiana jako roślina ozdobna. Bylinę tą można spotkać także w polskich ogrodach, jednak aby w pełni docenić jej urodę, należy zapewnić trytomie odpowiednie warunki cieplne. Gatunek ten ma także wiele ciekawych odmian, które różnią się między sobą głównie barwą kwiatów.

Trytoma groniasta to bylina kłączowa o mięsistych korzeniach. Tworzy wysokie, wzniesione na 80-120 cm kępy. Z podziemnego kłącza wyrastają długie, wąskie, trawiaste liście szerokości 2 cm. Są dość twarde i skórzaste, lekko przewieszające się, barwy ciemnozielonej lub niebieskawej. Liście trytomy groniastej są częściowo zimozielone, jednak roślina ta jest bardzo wrażliwa na mróz i w naszych warunkach wymaga okrycia na zimę.

Główną ozdobą rośliny są okazałe kwiatostany, które wyrastają ze środka rozety liściowej. Trytomy mają pojedynczy, groniasty, cylindryczny kwiatostan, który może mieć wysokość nawet 100 cm. Rurkowate, zwisające kwiaty zebrane są w wysokie, kłosowate grona i zakwitają stopniowo od dołu do góry. Pąki kwiatowe są czerwone lub czerwono-zielone, natomiast kwiaty mają barwę żółto-pomarańczową lub żółto-zieloną. Trytomy kwitną późnym latem, aż do jesieni – przeważnie od sierpnia do października. Kwitnące trytomy groniaste prezentują się w ogrodzie bardzo oryginalnie i egzotycznie. Owocostany trytomy mają postać jajowatych albo kulistych torebek.

Trytoma groniasta wymaga stanowisk ciepłych, słonecznych, zacisznych i osłoniętych przed silnymi porywami wiatru. Najlepiej posadzić ją przy ścianie od południowej strony budynku czy muru.

Rośliny te preferują podłoże lekkie, piaszczyste, przepuszczalne i średnio żyzne, o umiarkowanej wilgotności. Ziemia powinna być dobrze uprawiona, przekopana i spulchniona. Optymalny odczyn gleby – obojętny lub lekko kwaśny. Strukturę gleby zbitej, gliniastej można poprawić poprzez dodanie do niej drobnego żwiru lub piasku.

Latem w okresie kwitnienia trytomy wymagają dosyć wilgotnej gleby, jednak woda nie może zalegać w podłożu (stanowisko musi być dobrze zdrenowane). Zimą duża wilgotność podłoża nie jest wskazana, ponieważ może prowadzić do przemarzania bryły korzeniowej – od późnej jesieni do wczesnej wiosny trytomy nie podlewamy.

W okresie kwitnienia trytomy wymagają nawożenia – do zasilania roślin najlepiej użyć nawozów organicznych (np. kompostu). Można także zastosować wieloskładnikowy nawóz mineralny dla roślin kwitnących.

Trytomy groniaste sadzimy wiosną albo na jesieni (ale nie za późno, żeby rośliny zdążyły się ukorzenić przed zimą). Najlepiej sadzić je w grupach po kilka (w rozstawie 5 roślin na 1 m2). Przed posadzeniem podłoże warto wzbogacić kompostem. Po posadzeniu rośliny obficie podlewamy.

Trytoma groniasta jest rośliną zimozieloną, jednak nie toleruje mrozów, w związku z tym wymaga okrycia na zimę. Liście należy związać u góry i zabezpieczyć je słomianym chochołem, natomiast bryłę korzeniową obsypujemy grubą warstwą ściółki (min 30 cm). Do ściółkowania można użyć torfu, wiórków, liści lub kory. Nie stosujmy folii i innych materiałów nieprzepuszczających powietrza i wilgoci. Jeśli uprawiamy trytomy w zimniejszych rejonach naszego kraju, można przed zimą wykopać bryły korzeniowe i przechować rośliny w pomieszczeniu, gdzie temperatura nie spada poniżej zera stopni.

Przekwitłe kwiatostany trytomy groniastej wycinamy, aby obumarłe części roślin nie stały się pożywką dla grzybów i innych patogenów. Trytomy groniaste są generalnie odporne na choroby i szkodniki, niekiedy mogą jednak pojawić się wciornastki, które żerują na liściach i kwiatach. W przypadku stwierdzenia niepokojących objawów, rośliny należy opryskać odpowiednim środkiem chemicznym. Liście trytomy są także przysmakiem ślimaków.

Trytomy groniaste można rozmnażać przez podział karp, przyrosty boczne albo przez nasiona. Podziału bryły korzeniowej należy dokonać na wiosnę – nowo uzyskane rośliny od razu wysadzamy na miejsce docelowe. Sadzonki uzyskujemy głównie jesienią – odcinając młode, boczne przyrosty. Nasiona wysiewamy wczesną wiosną do pojemników, które powinny stać w ciepłym inspekcie. Przed wysianiem nasiona wymagają kilkutygodniowego okresu stratyfikacji (przebywania w niskiej temperaturze, około 0-6 stopni C). Siewki należy przepikować do osobnych doniczek, a kiedy sadzonki podrosną, wysadzamy je na miejsce docelowe w ogrodzie. Powinny zakwitnąć w kolejnym roku.

Trytoma groniasta – „płonąca pochodnia” – to bylina o bardzo oryginalnych kwiatostanach, która wprowadzi do ogrodu powiew egzotyki. Nadaje się do posadzenia w ogrodach naturalistycznych. Dobrze wygląda zarówno posadzona pojedynczo w wyeksponowanym miejscu, jak i większych grupach. Trytomy bardzo ładnie prezentują się w pobliżu stawów i oczek wodnych. Można je sadzić na rabatach żwirowych i wśród kamieni. Kwiatostany nadają się także na kwiat cięty.

„Płonące pochodnie” dobrze komponują się z trawami ozdobnymi, można je także sadzić z roślinami o kwiatach w kontrastowych barwach: lawendą i kocimiętką (kwiaty fioletowe), wysokimi gatunkami astrów (kwiaty niebieskie, fioletowe), w pobliżu nawłoci (kwiaty żółte) czy jeżówek (kwiaty ciemnoróżowe). Dobrze wyglądają z krwawnikami, szałwią, floksami oraz wśród roślin o barwie ciemnozielonej (np. iglaki, gatunki zimozielone).

Poszczególne odmiany trytomy groniastej różnią się między sobą przede wszystkim barwą kwiatów oraz wysokością (od 70 do 130 cm). Większość z nich kwitnie na czerwono lub pomarańczowo, ale zdarzają się wyjątki.

Odmiana o kwiatach białych – ‘Ice Queen’.

Odmiana o kwiatach barwy ciemnopomarańczowej – ‘Nobilis’.

Odmiana o kwiatach barwy czerwonej – ‘Nancy’s Red”.

Odmiany o kwiatach żółtych – ‘Citrina’, ‘Sunningdale Gold’, Shining Sceptre’.

Odmiany o kwiatach dwukolorowych (żółte z dołu, czerwone u góry) – ‘Alcazar’, ‘Express’, ‘Flamenco’, ‘Royal Standard’.