Barszcz Sosnowskiego

Barszcz Sosnowskiego jest rośliną toksyczną – w łodygach, liściach, korzeniach znajduje się olejek eteryczny zawierający furanokumaryny. Zapach związków kumarynowych jest bardzo charakterystyczny i wyczuwalny po roztarciu liści. Związki te po zetknięciu ze skórą powodują oparzenia II i III stopnia. Najsilniejsze działanie parzące barszcz Sosnowskiego wykazuje podczas słonecznej pogody, wysokiej temperatury i dużej wilgotności powietrza. Furanokumaryny uaktywniają się szczególnie w czasie silnego promieniowania UVA i UVB, czyli latem w momencie kwitnienia roślin i zawiązywania się nasion. Nie należy pod żadnym pozorem dotykać tej rośliny, ani się do niej zbliżać – w czasie upałów gruczoły umieszczone na barszczu Sosnowskiego mogą wydzielać toksyny na odległość. Substancje trujące powodują poparzenia skóry, wykazują też działanie rakotwórcze, a u ciężarnych mogą powodować wady płodu.

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) to roślina zielna, która należy do rodziny selerowatych. Wywodzi się z Kaukazu, skąd rozprzestrzenił się na Europę Wschodnią i Środkową, gdzie jest uważany za roślinę inwazyjną. Barszcz Sosnowskiego został tak nazwany przez Dymitra Iwanowicza Sosnowskiego – rosyjskiego botanika, który odkrył tę roślinę w połowie lat 40-tych XX wieku. Barszcz początkowo traktowany był jako roślina pastewna – jest bardzo łatwy w uprawie i tworzy bardzo dużo masy zielonej, więc wydawał się idealnym pokarmem dla bydła. Do lat 70-tych XX wieku roślina ta stopniowo rozprzestrzeniała się na kraje bloku wschodniego (do Polski została sprowadzona w połowie lat 50-tych, tuż przed śmiercią Stalina – stąd inna nazwa barszczu: „zemsta Stalina”). Niestety dość szybko okazało się, że barszcz Sosnowskiego powoduje bardzo dużo problemów w uprawie i zaprzestano jego hodowli – jednak roślina zaczęła rozsiewać się sama. Barszcz Sosnowskiego jest rośliną silnie toksyczną, powodującą poparzenia skóry. Jest gatunkiem inwazyjnym i bardzo trudnym w zwalczaniu – wypiera gatunki naturalne, ponieważ bardzo łatwo i szybko się rozsiewa.

Barszcz Sosnowskiego to roślina, której w Polsce nie można uprawiać, rozmnażać ani sprzedawać jej nasion czy sadzonek – jest to prawnie zakazane. To bardzo kłopotliwy i trudny w zwalczaniu gatunek, który szybko się rozmnaża dzięki wytwarzaniu dużej ilości nasion, które długo zachowują zdolność kiełkowania – nawet przez kilka lat. Barszcz Sosnowskiego wykazuje bardzo duże zdolności regeneracyjne, zachwaszcza dostępny teren i wypiera gatunki rodzime. Może rosnąć zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i bardzo zacienionych (np. w gęstych lasach), na dowolnej glebie (zarówno suchej, piaszczystej i ubogiej, jak i podmokłej). Barszcz Sosnowskiego rośnie na łąkach, polach, polanach, pastwiskach, nieużytkach, przy drogach, wzdłuż nasypów kolejowych, można go spotkać także w lasach, w parkach, w ogrodach i na działkach, również nad jeziorami, stawami, strumieniami. Gatunek ten rozprzestrzenił się niemal w całej Polsce, największe poznane skupiska tej toksycznej rośliny znajdują się w województwie mazowieckim oraz warmińsko-mazurskim. Jeśli stwierdzimy gdzieś występowanie barszczu Sosnowskiego (albo podejrzewamy, że może to być ta toksyczna roślina), należy to zgłosić np. do Straży Miejskiej. Pod żadnym pozorem nie wolno na własną rękę zwalczać barszczu Sosnowskiego – jest to roślina silnie toksyczna.

Barszcz Sosnowskiego swoim wyglądem nieco przypomina koper – jednak jest od niego dużo większy, może dorastać do nawet 3-4 m wysokości, a średnica jego łodygi może osiągać nawet 10 cm. Palowy korzeń może sięgać nawet 2 m wgłąb ziemi. Łodyga wewnątrz jest pusta, na zewnątrz głęboko bruzdowana, nieco owłosiona, pokryta fioletowymi plamkami. Liście są bardzo duże, szerokie, mogą dorastać do nawet 150 cm średnicy. Kwiatostan ma postać dużego, gęstego baldachu, dorastającego do nawet 50 cm średnicy, który złożony jest z baldaszków (30-70). Kwiaty są białe. Na pojedynczym egzemplarzu barszczu Sosnowskiego może znajdować się od 1 do 20 tysięcy kwiatów (czasem dużo więcej). Chwast ten kwitnie na przełomie czerwca i lipca. Nasiona dojrzewają na koniec lipca – wtedy roślina macierzysta zamiera. Jednak chwast ten może wytworzyć nawet kilka-kilkanaście tysięcy nasion, które zdolność kiełkowania zachowują przez kilka lat. Znakomita większość z nich nie wykiełkuje, jednak i tak barszcz Sosnowskiego rozmnaża się bardzo łatwo i szybko.

Objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego pojawiają się od pół godziny do około 2 godzin od momentu zetknięcia z rośliną. W ciągu pierwszej doby skóra silnie się zaczerwienia i staje się pokryta pęcherzami wypełnionymi płynem surowiczym. Stan zapalny może utrzymywać się przez kilka dni, po około tygodniu poparzone fragmenty skóry zaczynają ciemnieć – mogą takie pozostać nawet przez kilka miesięcy. Skóra narażona na poparzenia może być wrażliwa na światło słoneczne (szczególnie ultrafiolet) nawet kilka lat od kontaktu z furanokumaryną. Rany powstałe po poparzeniu barszczem Sosnowskiego bardzo trudną się goją, często na ciele pozostają widoczne blizny. Oprócz poparzeń ta toksyczna roślina może powodować zapalenie spojówek, zdarzają się nudności czy wymioty, a także bóle głowy i trudności w oddychaniu (podrażnieniu mogą ulec górne drogi oddechowe). Na trujące działanie barszczu Sosnowskiego narażeni są szczególnie alergicy oraz dzieci. W skrajnych przypadkach poparzenie może nawet skończyć się śmiercią.

Jeśli stwierdzimy gdzieś występowanie barszczu Sosnowskiego, nie należy zbliżać się do rośliny. Jeżeli jednak dojdzie do kontaktu z tą toksyczną rośliną, należy zareagować jak najszybciej. Trzeba bardzo dokładnie umyć miejsca poparzone wodą z mydłem i unikać ekspozycji na światło słoneczne przez minimum dwie doby od zetknięcia z rośliną. Promieniowanie ultrafioletowe pogłębia stan zapalny, rany trudniej się goją, a blizny pozostają bardziej wyraźne. Na miejsca poparzone można stosować maści i kremy łagodzące reakcje alergiczne, przyspieszające gojenie oparzeń i owrzodzeń skóry. Przydadzą się preparaty neutralizujące ból, pieczenie, swędzenie, a także maści lub kremy kortykosteroidowe (o działaniu przeciwzapalnym i przeciwalergicznym). Jeżeli sok barszczu Sosnowskiego dostanie się do oczu, należy je bardzo dokładnie przemyć wodą i chronić przed promieniowaniem słonecznym (konieczne będą okulary z filtrem UV). Jeśli doszło do poparzenia barszczem Sosnowskiego, warto skontaktować się z lekarzem.

Barszcz Sosnowskiego to roślina bardzo inwazyjna i trudna w zwalczaniu. Z chwastem tym można walczyć na kilka sposobów: ręcznie, mechanicznie, chemicznie. Zwalczanie ręczne polega na wykopywaniu roślin łącznie z częścią bryły korzeniowej (kilkanaście cm w głąb ziemi). Zwalczanie mechaniczne polega na ścinaniu pędów kwiatostanowych w pełni kwitnienia – rośliny ścięte zbyt szybko bardzo łatwo się zregenerują i odrosną, natomiast ścięte zbyt późno zdążą rozsiać nasiona. Barszcz Sosnowskiego to gatunek monokarpiczny, czyli po kwitnieniu roślina mateczna obumiera. Przy zwalczaniu chemicznym należy używać herbicydów, które zawierają glifosat. Najlepsze efekty daje połączenie wszystkich metod zwalczania tej kłopotliwej rośliny. Walka z barszczem Sosnowskiego jest długotrwała, kosztowna, wymaga wielu nakładów pracy i musi być prowadzona na bardzo dużą skalę.