Cissus

• Cissus cukrowy ma zdolność produkowania na liściach i pędach kryształów cukru. To fruktoza, która jest jadalna.

• W wielu cieplejszych rejonach świata cissusy są uprawiane jako ogrodowe rośliny okrywowe. Prowadzi się je także na kratownicach. Mają podobne zastosowanie co bluszcz pospolity oraz winobluszcz.

• Niektóre gatunki cissusa są wykorzystywane w celach leczniczych. Cissus repanda w medycynie ajurwedyjskiej służy do leczenia czyraków i przyspiesza gojenie się ran. Współczesna medycyna wykazała, że sprawdza się w leczeniu opryszczki. Cissus quadrangularis służy m.in. do leczenia astmy. Jest także typową rośliną jadalną (pędy).

• Po pocięciu na kawałki, pędy niektórych gatunków wydzielają dużą ilość soku, który nadaje się do spożycia, dotyczy to np. Cissusa hypoglauca.

• Niektóre cissusy to sukulenty np. Cissus rotundifolia, który ma możliwość gromadzenia wody w liściach.

Cissusy (Cissus) to egzotyczni kuzyni winorośli, występujący w rejonach o klimacie tropikalnym – od Australii po Amerykę Południową. Pnącza należą do rodziny winoroślowatych (Vitaceae). W Polsce uprawia się kilka gatunków. Od dekad popularnością cieszy się cissus rombolistny (Cissus alata), który uchodzi niemal za relikt minionej epoki. To jedna z najczęściej uprawianych roślin (obok paprotki) w okresie PRL-u, do dziś spotykana zwłaszcza w tradycyjnie urządzonych pomieszczeniach. Pędy cissusa rombolistnego osiągają do 1,5 m długości. Są gęsto pokryte błyszczącymi, trójlistkowymi blaszkami liściowymi.

Efektowne, owalne, ostro zakończone liście z charakterystycznymi ząbkami wykształca cissus australijski (Cissus antarctica). Coraz większą popularnością cieszy się cissus pasiasty (Cissus striata). Znakiem rozpoznawczym gatunku są pięciopalczaste liście. Może kojarzyć się nieco ze znanym z ogrodów winobluszczem pięcioklapowym. Z kolei efektowne, okrągłe, ciemnozielone, błyszczące liście to cecha cissusa cukrowego (Cissus rotundifolia). Trzy wymienione gatunki wykształcają pędy o długości do 3 m.

Cissusy są łatwe w uprawie i polecane nawet osobom początkującym. Wyjątkiem jest cissus różnobarwny (Cissus discolor), który ma nieco większe wymagania od pozostałych przedstawicieli rodzaju, uprawianych w doniczkach. Jednocześnie rekompensuje to jego wygląd – może pochwalić się pięknymi zielono-srebrno-bordowymi liśćmi. W naturze występuje w jednym miejscu: na indonezyjskiej wyspie Jawa. Rodzaj Cissus jest bezpieczny dla czworonogów oraz dzieci.

W naturze cissusy często koegzystują z drzewami i wysokimi krzewami; wspinają się po pniach. Dlatego dociera do nich głównie światło rozproszone. Nie tolerują bezpośredniego nasłonecznienia, wskutek którego na liściach pojawiają się odbarwienia i plamy poparzeniowe, a bryła korzeniowa nadmiernie wysycha. Optymalna jest duża ilość światła rozproszonego, ale pnącza tolerują także półcień. Cissus rombolistny radzi sobie nawet w dużym zacienieniu, ale rośnie wtedy bardzo wolno i ma mniejsze liście. Z kolei cissus różnobarwny ma największe wymagania odnośnie do oświetlenia. Kiepsko rośnie w półcieniu, jednocześnie jest bardziej wrażliwy na bezpośrednie nasłonecznienie.

Cissusy tolerują szeroki zakres temperatur pokojowych. Zimą wolą lekkie ochłodzenie, ale w rzeczywistości dobrze radzą sobie także w ogrzewanym pomieszczeniu w cyklu całorocznym. Ze względu na pokrój, cissusy są uprawiane w wiszących pojemnikach, makramach, podwieszanych kwietnikach i na regałach. Oprócz tego można je prowadzić ku górze, na palikach lub kratownicy. Mogą dekorować pnie wysokich roślin, np. dracen czy fatsji.

Cissusy należy trzymać z daleka od źródeł ciepła (grzejników, kominków), w miejscach nienarażonych na przeciągi. Szczególnie wrażliwy na niekorzystne warunki jest cissus różnobarwny. Natomiast cissus rombolistny znosi zarówno przeciągi, jak i zanieczyszczone powietrze. Nadaje się do uprawy niemal w każdym pomieszczeniu i miejscu, także w pobliżu kuchenki gazowej. Cissusy czasem są sadzone w ogrodach wertykalnych. Jedynym mankamentem takiego rozwiązania jest to, że większość z nich rośnie szybko, dlatego należy je regularnie przycinać.

Cissusy podlewaj umiarkowanie, gdy podłoże do 1 cm głębokości niemal zupełnie przeschnie. Nie doprowadzaj jednak do większego przesuszenia! Bardzo krótki (np. jednodniowy) brak wody mieści się w granicach tolerancji, dłuższa susza prowadzi do brązowienia, wysychania i opadania liści.

Nadmiar wody również jest szkodliwy. Ustawiczne zalewanie bryły korzeniowej i nieopróżnianie podstawki może poskutkować zgnilizną korzeni, a także pędów. Jej objawem jest zazwyczaj żółknięcie liści. Aby uniknąć niedoboru, a jednocześnie nadmiaru wody, na etapie sadzenia rośliny do podłoża możesz dodać hydrożel. Działa jak magazyn wody – gromadzi ją, a później stopniowo uwalnia. Do nawadniania używaj wody przegotowanej, przefiltrowanej lub przynajmniej odstanej. Powinna mieć temperaturę pokojową – to ograniczy stres fizjologiczny.

Te pnącza nie są szczególnie wrażliwe na jakość wody; wyjątkiem jest cissus różnolistny.

Cissusy, ze względu na tropikalne pochodzenie, mają duże wymagania dotyczące wilgotności powietrza. Większość z nich dobrze rośnie w typowych warunkach, ale jeśli powietrze jest zbyt suche (wilgotność poniżej 40%), cissusy stają się mniej bujne, dochodzi do brązowienia końcówek liści. Szczególne problemy może sprawiać cissus różnobarwny. Często gubi liście. Jak temu zaradzić? Wszystkie pnącza warto zraszać, np. 1-2 razy w tygodniu latem i zimą (w pozostałych porach roku – rzadziej). Możesz również skorzystać z nawilżacza powietrza, parametr wilgotności należy ustawić na ok. 50-55%.

Cissusy najczęściej sadzi się w uniwersalnej ziemi dla roślin pokojowych. Dobrymi dodatkami do niej są: ziemia kompostowa oraz ziemia liściowa. Podłoże z założenia ma być żyzne, zasobne, a jednocześnie przepuszczalne. Na dnie donicy usyp warstwę drenażową, np. 2-3 cm. Dobre, lekkie i neutralne materiały to keramzyt oraz perlit. Drenaż chroni korzenie przed gniciem, zwłaszcza, gdy w podstawce znajduje się woda.

• Cissus rombolistny ‘Ellen Danica’ (Cissus rhombifolia 'Ellen Danica') – duże, pięciopalczaste liście pokryte są brązowymi włoskami.

• Cissus różnobarwny (Cisuss discolor) – bardzo dekoracyjna odmiana o spiczastych, srebrzysto-zielonych liściach. Spód wybarwiony jest na fioletowo.

• Cissus pasiasty (Cissus striata) – odmiana z ozdobnymi, pięciopalczastymi liśćmi.

Są różne „techniki” nawożenia cissusów, w dodatku dużo zależy od potrzeb konkretnego gatunku. Z reguły cissusy dokarmia się mniej intensywnie niż większość roślin występujących w tropikalnych lasach. Częstotliwość nawożenia można uśrednić do jednego zabiegu co 2-3 tygodnie, od wiosny do jesieni. Warto wybierać najbezpieczniejsze, organiczne nawozy humusowe, które przy okazji pozwalają utrzymać dobre parametry podłoża.

Można stosować także nawozy mineralne dla roślin o ozdobnych liściach. W takim wypadku używaj mocno rozcieńczonych dawek, nawet o połowę mniejszych od zalecanych przez producenta. W sukurs przychodzą także pałeczki nawozowe i tabletki nawozowo-owadobójcze (te ostatnie przy okazji chronią przed szkodnikami).

W pierwszych latach uprawy, cissusa przesadzaj regularnie (np. co 1-2 lata). Kolejna donica powinna być nieznacznie większa od poprzedniej (o jeden rozmiar). Starszym, mocno rozrośniętym pnączom, donice zmienia się rzadko. Niekiedy wystarczy wymiana wierzchniej warstwy gleby. Wyznacznikiem jest przerastanie korzeni przez otwory w donicy. Pnącza dobrze radzą sobie w ciasnych pojemnikach. Przesadzanie najlepiej wykonywać wczesną wiosną.

Pnącza są delikatne, dlatego uważaj, żeby podczas przesadzania ich nie uszkodzić. Na 1-2 dni przed zabiegiem podlej rośliny, wtedy wyjmowanie bryły korzeniowej z donicy będzie łatwiejsze.

Cissusy rozmnaża się łatwo – przez ukorzenianie sadzonek wierzchołkowych. Utnij sadzonkę tak, aby miała przynajmniej 2-3 liście. Umieść ją w niewielkiej donicy wypełnionej żyznym podłożem. Zadbaj, aby ziemia była cały czas wilgotna. Donicę ustaw w widnym i ciepłym miejscu. Sadzonkom warto zapewnić wilgotne podłoże, wtedy łatwiej się przyjmują. Jak to zrobić? Wystarczy nałożyć na nie osłonki z przezroczystego materiału, np. przyciętą butelkę PET. Osłonki zdejmuj raz dziennie, np. na kilka minut, aby poprawić cyrkulację. Nie dopuszczaj do skrajności – zbyt duża wilgotność powietrza zwiększa podatność na choroby grzybowe.

Cissusy nie wykazują szczególnej podatności na choroby i szkodniki. Większość problemów wynika z niewłaściwych warunków i błędów uprawowych. Najczęściej z braku lub nadmiaru wody. Niewłaściwe podlewanie to główna przyczyna obniżenia walorów dekoracyjnych lub nawet zamierania cissusów.

Szczególnie kapryśny jest cissus różnobarwny. Choroby grzybowe pojawiają się m.in. na skutek zalewania bryły korzeniowej. W takim przypadku warto przesadzić roślinę do tej samej donicy, częściowo wypełnionej nową ziemią. Do podłoża możesz dodać trochę zmielonego cynamonu oraz węgla aktywnego. Dodatki mają właściwości odkażające i grzybobójcze. Jeśli na liściach pojawią się plamy, np. nieregularne, brązowe, z obwódką lub bez niej, roślinę warto potraktować fungicydem.

Na cissusach mogą żerować m.in. przędziorki i mszyce. Pierwszym sprzyja susza i suche powietrze, drugim – przenawożenie (zwłaszcza azotem). Szkodniki zwalczaj tradycyjnie, za pomocą środków ochrony. Zwykle należy wykonać kilka oprysków (2-3) w 5-7 dniowych odstępach.