Zawilec

Najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem zawilca jest porastający lasy zawilec gajowy (Anemone nemerosa). To biały kwiat wiosenny, który kwitnie już w marcu, gdy wiele roślin dopiero budzi się do życia. Roślina tworzy gęste, niewysokie kępy (do 30 cm wysokości). Posiada charakterystyczne sześciopłatkowe kwiaty, o średnicy do 3 cm, z żółtym środkiem. Atrakcyjne są też liście zawilca gajowego: jasnozielone, dłoniastokształtne, głęboko powcinane. W sprzedaży można dostać różnorodne odmiany, także o innym niż białe zabarwieniu kwiatów. Przykładem jest zawilec ‘Royal Blue’. Jego kwiaty są jasne, niebiesko-fioletowe, drobne, lecz liczne. Odmiana jest niska, dorasta zaledwie do 15 cm wysokości.

W obrębie grupy Anemone barwą kwiatów wyróżnia się zawilec żółty (Anemone ranunculoides). Występuje w Polsce w miejscach dzikich, ale jednocześnie jest dostępny w szkółkach i uprawiany w ogrodach. Kwitnie od marca do maja. Kwiaty są drobne, 5-6-płatkowe. Osiąga 15-20 cm wysokości.

Rzadka krajowa roślina objęta częściową ochroną gatunkową to zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris). Jest trudniej dostępny od pozostałych gatunków, można go szukać m.in. w szkółkach. Dorasta do 40 cm wysokości. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Zdarza się, że powtarza kwitnienie w sierpniu i wrześniu. Kwiaty są białe, większe niż u zawilca gajowego – osiągają do 6 cm średnicy.

Poza już wymienionymi gatunkami, w Polsce występuje jeszcze zawilec narcyzowaty (Anemone narcissiflora). Spotyka się go głównie na terenach parków narodowych. Osiąga 50-70 cm wysokości. Kwitnie na biało.

W ogrodach dużą popularnością cieszą się zawilce japońskie (Anemone hupehensis). Mają bardziej zróżnicowaną wielkość: niskie odmiany osiągają ok. 40 cm wysokości, wysokie przekraczają 100 cm. Kwitną długo – od czerwca do pierwszych przymrozków. Mają też większe niż u zawilca gajowego kwiaty (do 5-8 cm średnicy). Występują w odcieniach: bieli, fioletu i różu. Zdarza się, że płatki są efektownie pofałdowane lub pomarszczone. Pod względem kolorystycznym, atrakcyjną odmianą jest zawilec japoński ‘Wild Swan’, który wytwarza kwiaty białe, ale z jasnymi, lawendowymi przebarwieniami. Dorasta do 60 cm wysokości. Bardziej wyraziste, ciemnoróżowe kwiaty, spotyka się z kolei w wyższej odmianie ‘Pamina’. Osiąga 60-100 cm wysokości.

Jeszcze bardziej charakterystyczne kwiaty ma zawilec wieńcowy (Anemone coronaria). Który może pochwalić się takimi kolorami, jak: niebieski, różowy, fioletowy, ale także intensywnie czerwony. Przykładem jest zawilec ‘Hollandia’. Prawie cała powierzchnia płatków jest czerwona, nie licząc podstawy, która jest biała. Środek ma czarny. Kwiaty z wyglądu przypominają nieco powszechne w Polsce maki. Roślina jest niska, osiąga 20-30 cm wysokości. Równie piękny jest zawilec wieńcowy ‘Lord Lieutenant’. Roślina kwitnie pod koniec wiosny oraz latem i wytwarza pełne, niebieskie kwiaty. Dorasta do 30 cm wysokości.

Jeśli szukasz drobnej rośliny do ogrodu, zastanów się nad zawilcem greckim, powabnym (Anemone blanda), który osiąga 10-15 cm wysokości. Roślina kwitnie wczesną wiosną, a jej kwiaty przypominają nieco stokrotki. Osiągają średnice do 4 cm. Mają wiele wąskich i długich płatków. Przybierają różne barwy: białe, fioletowe, różowe lub niebieskie. Wielokolorowe kwiaty ma zawilec grecki ‘Radar’: płatki są białe u podstawy i fioletowo-różowe na końcach. Środek kwiatu jest żółto-zielony.

Zawilce to gatunki trujące, a kontakt ich soku ze skórą może powodować alergie. Zabiegi pielęgnacyjne związane z uszkodzeniem bylin (np. rozmnażanie), powinno się wykonywać w ochronnych rękawicach, np. lateksowych.

Zawilec to nietypowa roślina pod względem wymagań świetlnych. Najlepsze jest dla niego stanowisko półcieniste, dlatego tak dobrze radzi sobie w leśnych warunkach. Niektóre gatunki, takie jak zawilec gajowy czy zawilec żółty, rosną też w dużym zacienieniu.

Gatunki o dużych kwiatach (np. zawilce japońskie) lubią stanowiska lekko osłonięte, o dużej ilości światła rozproszonego. Bezpośrednie, prażące słońce jest niewskazane dla tej grupy. W takich warunkach byliny wymagają solidnej opieki, m.in. częstego podlewania, a i tak mogą pojawiać się objawy poparzenia.

Gatunki krajowe są najmniej wymagające względem wystawy. Pozostałe uprawiaj w miejscu, które jest zaciszne i osłonięte od silnych wiatrów.

Zawilec ogrodowy – sprzedawany w donicach z uformowaną bryłą korzeniową – sadź jesienią lub wiosną. Przedtem miejsce uprawy dokładnie oczyść i przekop. Rośliny umieść nieznacznie głębiej (np. 2 cm) niż rosły w donicach. Na dnie dołków możesz usypać warstwę kompostu bądź żyznego, zakupionego podłoża.

Odległości sadzenia zależą od siły wzrostu danego gatunku i odmiany. Warto sprawdzać takie informacje w instrukcjach dołączonych do sadzonek bądź nasion. Można przyjąć ogólną zasadę zgodnie, z którą zawilce wysokie – powyżej 50 cm wysokości – sadzi się co 40-50 cm, średnie (30-50 cm wysokości) co 30 cm, a niskie – co 15-20 cm. Zawilce nie lubią przesadzania, dlatego miejsce uprawy powinno być przemyślane.

Cebule zawilców umieszczaj w gruncie pod koniec lata lub na początku jesieni. Średnia głębokość sadzenia wynosi 5-6 cm.

Zawilce ogrodowe są tolerancyjne. Choć preferują podłoża żyzne, próchnicze, lekko wilgotne, o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego, radzą sobie też w słabszych glebach. Należy unikać jedynie uprawy zawilców w podłożach bardzo lekkich, piaszczystych, suchych bądź podmokłych. Istnieją jednak wyjątki – zawilca żółtego uprawia się na bardziej wilgotnych glebach, z kolei zawilce wielkokwiatowy i japoński dobrze rosną w ziemi wapiennej, lekko zasadowej lub zasadowej.

Słabsze typy gleb użyźniaj, stosując obornik (np. 2 kg na 1 m2), najlepiej w roku poprzedzającym sadzenie zawilców. Podłoże możesz również wymieszać z kompostem.

Zawilce uprawiane w pojemnikach sadź w uniwersalnej, odkwaszonej ziemi dla roślin pokojowych, wymieszanej z piachem (w proporcjach np. 4:1). Na dnie donicy usyp kilka centymetrów drenażu ze żwiru lub keramzytu. Podłoże można wymieszać z hydrożelem, który ogranicza ryzyko przesuszenia roślin. Zawilcom japońskim i wielkokwiatowym warto sypnąć garść zmielonego dolomitu.

Zawilec wymaga umiarkowanego podlewania. Znosi krótkotrwały niedobór wody (najbardziej odporny pod tym względem jest zawilec gajowy). Roślina nie lubi nadmiaru wody. Regularnie podlewaj młode rośliny – przez kilka tygodni po posadzeniu, jeśli pogoda jest bezdeszczowa, oraz w czasie długotrwale utrzymujących się susz i upałów. Większe potrzeby wodne bylina ma też w okresie kwitnienia. Z kolei systematycznego podlewania wymagają zawilce uprawiane w pojemnikach – zwłaszcza tych ustawionych na zadaszonym balkonie lub tarasie.

Rośliny podlewaj rano lub wieczorem, szczególnie w cieplejszych miesiącach. To ograniczy stres fizjologiczny wynikający z dużej różnicy temperatury wody a podłoża. Jednocześnie ograniczysz straty wody, która wyparowuje z rozgrzanej ziemi. Staraj się nie moczyć nadziemnych części bylin.

Zawilce dobrze reagują na ściółkowanie. To zabieg, który w pewnym stopniu zmniejsza konieczność nawadniania, a także ogranicza zachwaszczenie.

Zawilce najlepiej dokarmiać nawozami organicznymi. W roku poprzedzającym sadzenie możesz wymieszać podłoże ze świeżym obornikiem. W roku sadzenia stosuj kompost. Następnie w trakcie uprawy wystarczy raz na rok np. w kwietniu (także w przypadku bylin kwitnących od marca) zastosować granulowany obornik.

Jeśli zawilce są uprawiane w podłożu żyznym, zasobnym w składniki pokarmowe, nawożenie nie jest konieczne. Rośliny uprawiane w pojemnikach można dokarmiać co 3-4 tygodnie nawozem w płynie (rozcieńczonym z wodą) dla roślin o ozdobnych kwiatach.

Krajowe gatunki zawilców, w tym: gajowy, wielkokwiatowy, żółty, zimują bez okrywania. Zawilec wielkokwiatowy znosi np. mrozy do -30°C. Wszystkie pozostałe byliny warto jednak okrywać przed nadejściem zimy, przynajmniej przez pierwsze 2-3 lata uprawy. W przypadku zawilca japońskiego i zawilca greckiego ściółką najlepiej jest okrywać także starsze rośliny.

Aby wesprzeć zawilce zimą, nie usuwaj warstw śniegu, które zakrywają rośliny. To naturalna bariera ochronna. Staraj się także nie deptać śniegu, który zalega w ich okolicy. Ugniatanie powoduje powstanie warstwy śnieżno-lodowej słabo przepuszczającej lub nieprzepuszczającej powietrza.

Unikaj sadzenia zawilców w podmokłym, zalewanym terenie, który nie tylko zwiększa ryzyko wystąpienia chorób roślin, ale też negatywnie wpływa na mrozoodporność.

Starsze rośliny najłatwiej rozmnożysz przez podział. Zabieg wykonuj późną wiosną bądź pod koniec lata. Miejsca ran zdezynfekuj, np. obsypując zmielonym węglem aktywowanym.

Rozmnażanie zawilców z nasion, zwłaszcza samodzielnie pobranych, jest mało efektywne. Na rezultaty trzeba długo czekać. Przykładowo zawilec gajowy rozmnożony z nasion kwitnie dopiero po 3-4 latach uprawy.

Najbardziej praktyczny jest zakup sadzonek w donicach bądź cebul.

Zawilce uprawiane we właściwym miejscu w ogrodzie rzadko porażane są przez choroby. Oczywiście, nie można ich całkowicie wykluczyć. Patogeny mogą rozprzestrzeniać się z innych, bardziej podatnych lub zaniedbanych roślin. Sprzyjają im zacienienie i wilgoć. Zdarza się, że zawilec ogrodowy jest porażany przez mączniak rzekomy. Najbardziej charakterystycznym symptomem infekcji jest występowanie brudnobiałego lub fioletowo-białego nalotu na spodniej stronie liści. Od spodu występują zaś plamki i przebarwienia. Choroba może prowadzić do przedwczesnego zamierania liści.

Niekiedy na zawilcach pojawia się także plamistość liści. Na blaszkach liściowych występują wówczas liczne, zazwyczaj ciemne – brązowe lub brunatne – drobne plamy. Z czasem zlewają się i powiększają.

Obie choroby zwalczaj poprzez stosowanie fungicydów. Najmocniej porażone liście najlepiej wyrwać.

Najgroźniejszym szkodnikiem roślin ogrodowych, w tym zawilców, są mszyce. Występują powszechnie, w dużych koloniach. Można je spotkać w ogrodzie każdego roku. Żerują głównie na liściach, czasem na kwiatach, powodując powstawanie nieatrakcyjnych plam i deformacji. Owady pozostawiają lepką spadź, która jest pożywką dla grzybów sadzakowych. Mogą doprowadzić do ogołocenia bylin z liści, a także zamierania zaatakowanych części roślin.

Mszyce zwalczaj, stosując insektycydy. Dobre rezultaty osiągniesz także poprzez wykorzystanie preparatów domowej roboty. Doskonale sprawdzą się gnojówki z chwastów opartych na bazie szarego mydła.

Zawilce warto wykorzystywać jako dekoracje rabat w miejscach zacienionych. Komponują się m.in. z funkiami, żurawkami, żuraweczkami i paprociami. Gatunki, które kwitną wczesną wiosną, np. zawilec gajowy, możesz sadzić pod koroną drzew liściastych (o ile jest tam dostatecznie wilgotno). Niskie gatunki i odmiany zawilców nadają się na obwódki.

Zawilec żółty możesz umieścić w pobliżu oczek wodnych – wraz z zawilcem gajowym pasuje do ogrodów naturalistycznych, a także leśnych. Większość zawilców sprawdza się w uprawie pojemnikowej na balkonach i tarasach. Bylina jest uniwersalna i pasuje do różnych stylów urządzania. Można je dowolnie komponować, np. łączyć ze sobą byliny kwitnące na biało, różowo lub fioletowo. Inne sprawdzone połączenie to żółty i niebieski. Możesz je uzyskać poprzez kompozycję zawilca żółtego z greckim.