Słonecznik

Słoneczniki to rośliny jednoroczne. Niskie słoneczniki ozdobne osiągają ok. 50-60 cm, wysokie zaś przekraczają 200 cm wysokości. Roślina tworzy proste, grube, wzniesione, czasem rozgałęzione łodygi. Liście są duże, sercowate, szorstkie w dotyku. Największą ozdobą są okazałe, okrągłe kwiaty. Mają średnicę 8-25 cm. Płatki zewnętrzne są dużo większe od tych znajdujących się w środku. Kwiaty słonecznika kojarzą się ze słońcem. Kwitnienie najczęściej przypada na lato, czasem utrzymuje się jeszcze przez część jesieni. Podstawowy gatunek słonecznika zwyczajnego uprawiany dla smacznych nasion również sprawdza się jako roślina ozdobna. Jednakże w sprzedaży dostępnych jest wiele odmian o zwiększonych walorach dekoracyjnych. Czasem są oferowane w wieloodmianowych miksach.

Słonecznik ozdobny ‘Amor Arnold’ dorasta średnio do 120 cm wysokości. Ma kwiaty o bardzo jasnej, cytrynowej barwie z ciemnym, prawie czarnym środkiem. Wytwarza wiele pędów bocznych, na których pojawiają się kwiaty (kwitnienie jest obfite). Słonecznik ozdobny ‘Astra Brown’ wytwarza kwiaty półpełne (dużo płatków), brązowo-żółte. Pod względem pokroju i rozmiaru jest zbliżony do ‘Amor Arnold’.

Słonecznik pełny ‘Teddy Bear’ ma natomiast kwiaty pełne, z drobnymi i bardzo licznymi płatkami. Ich barwa jest ciemnożółta do jasnopomarańczowej. Odmiana jest karłowa – osiąga zaledwie 50-80 cm. Do najbardziej barwnych zalicza się słonecznik ozdobny ‘Floristan’. Płatki są czerwone (żółtawe na końcach), zaś środek kwiatu – bordowy. Roślina dorasta do 120 cm wysokości.

W ogrodzie można uprawiać różne gatunki słoneczników bylinowych, czyli wieloletnich. Najbardziej znany jest słonecznik bulwiasty, topinambur (Helianthus tuberosus). Roślina tworzy atrakcyjne, liczne, ale drobne (6-8 cm średnicy) kwiaty o żółtej barwie. Zakwita późnym latem i kontynuuje kwitnienie aż do jesiennych przymrozków. Uprawia się ją jako warzywo – dostarcza smacznych, jadalnych bulw. Ma także praktycznie wykorzystanie w ziołolecznictwie.

Do grupy bylin letnich zalicza się słoneczniczek szorstki (Heliopsis helianthoides var. scabra). To niska roślina osiągająca 70-100 cm wysokości. Zazwyczaj zakwita w lipcu, a kwitnienie trwa do września. Kwiaty są małe (ok. 8 cm średnicy), ale bardzo liczne. Mają żółtą barwę. Dużą popularnością cieszy się odmiana ‘Burning Hearts’, której kwiaty są żółto-czerwone.

Słonecznik dziesięciopłatkowy (Helianthus decapetalus) tworzy gęste kępy o wysokości 150-170 cm. Ma liczne pędy pokryte jajowatymi, ostro zakończonymi liśćmi. Kwiaty są żółte (z nieco ciemniejszym środkiem), o średnicy 5-7 cm. Jego kwitnienie jest bardzo obfite. Gatunek kwitnie od lipca do września.

Słonecznik wierzbolistny (Helianthus salicifolius) to oryginalna bylina, u której ciężko doszukać się wielu podobieństw z wyżej opisanymi gatunkami. Dorasta do 3 m wysokości. Tworzy wzniesione pędy pokryte licznymi, równowąskimi, długimi (do 20 cm), zwisającymi liśćmi. Mogą kojarzyć się ze szczotką do czyszczenia butelek. Kwitnie późno, od września do października. Kwiaty są drobne (do 5 cm średnicy), żółte, osadzone na szczytach pędów.

Słonecznik ozdobny to roślina pełnego słońca. Tylko w takich warunkach obficie i okazale kwitnie. Znosi nawet prażące, bezpośrednie promienie słoneczne. Może rosnąć w lekkim zacienieniu, ale nie poradzi sobie z całkowitym brakiem słońca. Słonecznik ozdobny w doniczce sprawdzi się na południowych i zachodnich, niezadaszonych balkonach.

W obu przypadkach wybieraj miejsca zaciszne, ciepłe, nienarażone na silne wiatry, które mogłyby spowodować pokładanie lub łamanie pędów (zwłaszcza u gatunków i odmian wysokich).

Nasiona słonecznika ozdobnego wysiewaj wprost do gruntu (oprócz uprawy pojemnikowej np. na balkonie). Optymalny termin to przełom kwietnia i maja. Siew (a więc i kwitnienie) można nieco przyśpieszyć, wysiewając słoneczniki w marcu lub na początku kwietnia do pojemnika ustawionego w ogrzewanym pomieszczeniu.

Jak siać słonecznik ozdobny w pojemnikach? Pojedynczo lub po dwa nasiona do pojemników biodegradowalnych, np. z torfu. Później sadzonki słonecznika wysadzaj do ogrodu wraz z pojemnikiem, który stopniowo rozłoży się, uwalniając składniki pokarmowe. Dzięki temu ograniczysz ryzyko uszkodzenia delikatnych korzeni, a roślina szybciej zaaklimatyzuje się w nowym miejscu. Nasiona siej na głębokości 2-4 cm. Możesz wcześniej zaprawić je, oprószając mączką bazaltową przeciw chorobom grzybowym.

W przypadku słoneczników bylinowych często można zakupić gotowe sadzonki. Wysadzaj je do gruntu wiosną lub jesienią. Niskie mało rozłożyste słoneczniki ozdobne umieszczaj w ziemi co ok. 30-40 cm, średnie co 40-50 cm, wysokie (i bylinowe) co ok. 60 cm.

Słoneczniki ozdobne mają duże wymagania glebowe. W szczególności dotyczy to topinamburu uprawianego w celach spożywczych. Podłoże powinno być żyzne, próchnicze, zasobne w składniki pokarmowe i umiarkowanie wilgotne o odczynie zbliżonym do obojętnego. Nie może jednak być ciężkie (gliniaste) ani podmokłe. Unikaj również uprawy w glebach lekkich, piaszczystych.

W przeciętnych średnio żyznych ogrodowych glebach lepiej radzą sobie typowe ozdobne słoneczniki bylinowe, np. słonecznik dziesięciopłatkowy. Mogą osiągać mniejsze rozmiary, ale zachowują walory dekoracyjne.

W większości przypadków najlepiej wykonać prace ziemne, które mają na celu poprawę żyzności i struktury gleby. Najlepszym rozwiązaniem (niezależnie od typu podłoża) jest nawożenie kompostem (dowolna ilość) oraz obornikiem (nie więcej niż 4 kg/m2). Najłatwiej i efektywniej można to zrobić przy użyciu glebogryzarki. Nadmierne ciężkie, gliniaste podłoża rozluźnisz dodatkowo, mieszając je z grubą, nawet (10 cm) warstwą gruboziarnistego piachu.

Słoneczniki ozdobne na balkonie uprawiaj w uniwersalnej ziemi dla roślin pokojowych. Dobrym dodatkiem jest piasek oraz chipsy i włókno kokosowe, które działają spulchniająco, a przy tym lepiej trzymają wilgoć. Alternatywnym sposobem na ograniczenie ryzyka przesuszenia roślin jest zastosowanie hydrożelu. Na dnie donicy usyp 3-4 cm drenażu, np. z keramzytu lub perlitu.

Młode sadzonki pozyskiwane z siewu podlewaj regularnie, ale umiarkowanie. Podłoże w wierzchniej warstwie nie powinno całkowicie przesychać – sadzonki są wrażliwe na brak wody.

Starsze rośliny posadzone w ogrodzie podlewaj w czasie długo utrzymujących się okresów bezdeszczowych, głównie latem. Nie możesz nawadniać ich zbyt intensywnie, gdyż doprowadza to do gnicia korzeni, a nawet przewracania się roślin (odmian wysokich). Słonecznik ozdobny ma umiarkowanie wysokie wymagania wodne, ale znosi krótkotrwałe susze, a nie lubi zalewania bryły korzeniowej. Niższe wymagania mają słoneczniki bylinowe – niektóre gatunki porastają naturalnie suche obszary preriowe w Ameryce Północnej.

Częstego nawadniania wymagają słoneczniki uprawiane w pojemnikach. Latem podlewaj je kilkakrotnie w tygodniu, w okresie upałów nawet codziennie.

Najlepsze rezultaty – czyli dorodne obficie kwitnące rośliny – uzyskasz przy stosowaniu nawożenia organicznego. Przez 1-2 lata po zastosowaniu obornika naturalnego danego obszaru uprawy nie trzeba nawozić. Później w ciągu sezonu warto stosować 1-2 dawki obornika granulowanego.

Słonecznik ozdobny w doniczce można dokarmiać co 1-2 tygodnie dowolnym nawozem dla roślin ozdobnych kwitnących. Najlepsze są nawozy, które zawierają dużo fosforu i potasu, a mało azotu.

Słoneczniki ozdobne jednoroczne zamierają pod koniec sezonu. Jeśli nie mają śladów porażenia chorobami czy żerowania szkodników możesz wyrwać je, podzielić na fragmenty i umieścić w kompostowniku.

Słoneczniki bylinowe ozdobne dobrze zimują w polskim klimacie. Można na wszelki wypadek je ściółkować – przede wszystkim w chłodniejszych regionach Polski oraz w pierwszych latach uprawy.

Słoneczniki jednoroczne rozmnażaj generatywnie, czyli przez siew nasion. Słoneczniki bylinowe przez siew nasion lub wegetatywnie – przez podział starszych, mocno rozrośniętych kęp. Zabieg najlepiej wykonywać wczesną wiosną. Rany powstałe po podziale roślin oprósz zmielonym węglem aktywowanym (dla dezynfekcji).

Ozdobne słoneczniki najczęściej są porażane przez patogeny, odpowiadające za szarą pleśń bądź plamistości liści. Pierwsza choroba jest groźniejsza dla roślin. Objawami szarej pleśni są brunatne przebarwienia na liściach, a także u podstawy kwiatów. Plamy na łodygach mają postać podłużnych, żółtawych smug. Przy silnym porażeniu w danych miejscach pojawia się gruby, mysi, szarawy nalot. Najpierw zaczynają gnić kwiaty, a później nasiona. Dochodzi również do załamywania się łodyg. Porażenie chorobą we wczesnej fazie rozwoju (siewki i sadzonki) prowadzi do zamierania słonecznika.

Plamistości liści, jak wskazuje nazwa, objawiają się powstawaniem drobnych, zwykle ciemnych plam na blaszkach liściowych. Nie mają dużego wpływu na rozwój roślin, nie prowadzą do ich zamierania, ale obniżają nieco walory dekoracyjne.Topinambur w warunkach podwyższonej wilgotności bywa porażany przez mączniaka prawdziwego. Objawem jest biały, mączysty nalot na górnej stronie liści oraz na pędach. Mocno porażone fragmenty rośliny zamierają.

Wymienione choroby zwalczaj po wystąpieniu objawów preparatami grzybobójczymi. Mocno porażone fragmenty (np. liście) najlepiej jest przyciąć.

Najpowszechniejszym szkodnikiem na słonecznikach są mszyce. Żerują na spodniej stronie liści (zwłaszcza młodych), wysysając sok z roślin. Powodują powstawanie drobnych, jasnych plam, następnie silnych przebarwień i deformacji liści. Uszkodzone blaszki przedwcześnie zamierają. Owady mogą doprowadzić nawet do ogołocenia słoneczników z liści. Zwalczaj je insektycydami. Z domowych sposobów skuteczne są opryski oparte na bazie szarego mydła (20 g mydła na 1 l wody).

Zdarza się, że na słoneczniku żerują ślimaki. Wygryzają dziury – ostateczny rezultat jest podobny jak przy występowaniu mszyc. Są aktywne nocą. Ślimaki zwalczaj preparatami ślimakobójczymi, pomocne są także pułapki na mięczaki. Wokół słoneczników możesz usypywać bariery (np. pasy o szerokości 8-10 cm) z mączki bazaltowej bądź rozdrobnionych skorupek jaj. Zabieg trzeba ponawiać, zazwyczaj po kilku tygodniach bądź po ulewnych deszczach.

Słonecznikowi, zwłaszcza topinamburowi, mogą zagrażać szkodniki glebowe, tj. pędraki i drutowce. W sprzedaży znajdziesz preparaty na szkodniki, żyjące w podłożu, np. P-Drakol. Dodatkowo raz na kilka lat w danym miejscu warto wysiać grykę. Wydziela substancje, które hamują rozwój pędraków.

Słoneczniki ozdobne to szeroka grupa o wszechstronnym zastosowaniu w ogrodzie. Wtapiają się w otoczenie niezależnie od stylu, chociaż są kojarzone z ogródkami wiejskimi i angielskimi. Możesz je łączyć w kompozycje w obrębie gatunku lub komponować z innymi roślinami, np. malwami, ostróżkami, dziewannami, rudbekiami, jeżówkami, złocieniami i naparstnicami. Niskie i średnie słoneczniki dobrze nadają się na pierwszy plan rabat, a także obwódki (np. pasy wzdłuż ścieżek czy trawnika). Możesz uprawiać je na tarasach i balkonach. Słoneczniki wysokie na rabatach stanowią tło dla niższych roślin. Ponadto przydają się do zasłaniania ścian, obiektów małej architektury i ogrodzeń. Czasem są wykorzystywane do częściowego zasłaniania okien na parterze przed nadmiernym nasłonecznieniem. Efektownie wyglądają posadzone w dużych grupach, tworzą wtedy malownicze pola słonecznikowe.

Słoneczniki bylinowe to królowe rabat. Jednakże z niektórymi gatunkami, np. topinamburem trzeba uważać, gdyż mogą rozrastać się ekspansywnie. Dlatego należy kontrolować ich wzrost, np. przez sporadyczny podział roślin.

Słoneczniki ozdobne mają jadalne nasiona. U słonecznika bulwiastego jadalne są bulwy. Słonecznik zwyczajny jest jedną z najpopularniejszych i najważniejszych dla człowieka roślin oleistych powszechnie wykorzystywanych do produkcji oleju.