Powojnik

Klematisy podzielone są na grupy odmianowe o podobnych cechach. Pierwszą z nich jest grupa Viticella (powojniki włoskie). Rośliny tego typu są łatwe w uprawie, charakteryzują się dobrą mrozoodpornością. Mają względnie niskie wymagania glebowe, przez co są rekomendowane osobom początkującym. Kwitną latem i jesienią na pędach jednorocznych. Dorastają do 3-5 m wysokości. Kwiaty – mniejsze niż w przypadku powojników wielokwiatowych – osiągają średnicę ok. 4-5 cm. Brytyjska odmiana ‘Alba Luxurians’ wytwarza oryginalne kwiaty o biało-zielonej barwie i z ciemnofioletowymi pylnikami. Uprawiana jest w ogrodach od ponad 100 lat!

Inne klematisy, które robią szczególnie spektakularne wrażenie, należą do grupy Wielkokwiatowych Wcześnie Kwitnących. Ich kwiaty osiągają średnicę 10-25 cm. Kwitną w maju i czerwcu na pędach zeszłorocznych oraz ponownie na pędach tegorocznych – późnym latem – jednak już mniej obficie. Dorastają średnio do 2-4 m wysokości. Wśród ich przedstawicieli wyróżnia się odmianę ‘The President’, której uprawa jest rozpowszechniona zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i Polsce. Zachwyca głębią fioletowo-granatowych kwiatów o średnicy ok. 17 cm. Osiąga 2-2,5 m wysokości.

W ogrodzie pięknie wygląda również Clematis ‘Warszawska Nike’ o ciemnopurpurowych, aksamitnych kwiatach, o średnicy 12-14 cm. Odmiana dorasta do 3 m wysokości.

Wielkokwiatowe Późno Kwitnące to trzecia grupa powojników, które wytwarzają duże i liczne kwiaty. W przypadku wielu odmian osiągają one średnicę 20 cm. Kwitną latem na pędach zeszłorocznych i jesienią na pędach tegorocznych. Dorastają do 3-4 m wysokości. Dużą popularnością cieszy się polska odmiana Clematis ‘Błękitny Anioł’. Wytwarza błękitne kwiaty o średnicy 12 cm, z żółtymi pylnikami. Płatki mają jaśniejszy pas w centralnej części. Wysokość pnączy dochodzi do 4 m.

Na uwagę zasługuje również Atragene – powojniki z tej grupy wytwarzają dzwonkowate kwiaty, pełne lub półpełne. Z reguły kwitną wczesną wiosną, a niektóre odmiany powtarzają kwitnienie latem. Są łatwe w uprawie i mrozoodporne – odpowiednie dla osób początkujących. Nie wymagają cięcia. Wiele odmian pochodzi od powojnika alpejskiego (Clematis alpina), który występuje m.in. w Tatrach. Znana odmiana to ‘Alpina Plena’. Wytwarza ona białe, pełne kwiaty. Osiąga 3-4 m wysokości.

Z kolei powojniki tanguckie z grupy Tangutica kwitną obficie, ale kwiaty są drobniejsze niż u innych grup – osiągają zaledwie 2-8 cm średnicy. Mają charakterystyczny dzwonkowaty kształt. Kwitną latem i jesienią. Ich ozdobą są m.in. puszyste owocostany, które pojawiają się po przekwitnięciu. Przykładem reprezentatywnym grupy jest powojnik ‘Aureolin’, który wytwarza złoto-żółte kwiaty i osiąga 2-3 m wysokości. Kwitnie od połowy czerwca do początku września.

Warto zwrócić uwagę również na grupę Vitalba (powojniki pnące), w której znajdują się rośliny o kremowobiałych, gwiazdkowatych kwiatach, zebranych w wiechowate kwiatostany (na głównej osi pędu występują boczne odgałęzienia, przypominają długie, wąskie kłosy). Ich średnica wynosi tylko ok. 2-4 cm. Najczęściej kwitną od lipca do września. Cechą charakterystyczną tej grupy jest silny wzrost – powojniki pnące osiągają nawet do 10 m wysokości. Przykładem jest odmiana ‘Paul Farges’, która tworzy kwiaty białe, o średnicy 4 cm. Kwitnie obficie w lipcu i sierpniu, powtarza kwitnienie we wrześniu. Dorasta do 7 m wysokości.

Powojniki, które wytwarzają tulipanowate kwiaty, z atrakcyjnie wywiniętymi płatkami, zaliczane są do grupy Texensis (powojniki teksańskie). Pochodzą z USA, chociaż wiele odmian wyselekcjonowano w innych krajach. Kwiaty zazwyczaj osiągają ok. 7-8 cm średnicy. Rośliny kwitną od czerwca do sierpnia. Są mrozoodporne, wymagają jednak cięcia.

Ciekawie prezentują się również powojniki Heracleifolia – wytwarzają atrakcyjne, pierzaste liście. Kwiaty są drobne, rurkowate lub dzwonkowate, zebrane w grupy. Kwitną latem i jesienią na pędach tegorocznych. Wymagają silnego cięcia wiosennego. Pędy są sztywne i wzniesione – rosną jak byliny, a nie jak pnącza. Osiągają ok. 40-100 cm wysokości. Do 100 cm dorasta np. odmiana ‘Cassandra’, która wytwarza niebieskie, małe kwiaty, o średnicy 2 cm. Kwitnie od połowy lipca do września.

Powojniki uprawiaj w miejscu widnym, dobrze oświetlonym. Wtedy długo i intensywnie kwitną, a jednocześnie nie są narażone na szybkie wysychanie. Idealne stanowisko zapewnia dobre oświetlenie górnej części pnącza oraz lekki cień podstawie pędu (zwłaszcza w najcieplejszej porze dnia).

Duże potrzeby świetlne mają powojniki wielkokwiatowe. Rosną dobrze przy bezpośrednim nasłonecznieniu. Większa część innych grup toleruje półcień. W cieniu radzą sobie klematisy tanguckie, alpejskie i z grupy Atragene. Tego typu warunki sprawiają jednak, że kwitnienie jest słabsze, mniej obfite, a kwiaty mogą okazać się nieco mniejsze.

Niezależnie od gatunku i odmiany, zawsze wybieraj stanowiska osłonięte, wolne od silnych wiatrów.

Optymalnym terminem sadzenia powojników jest wczesna wiosna, gdy rośliny znajdują się w stanie spoczynku. Możesz jednak sadzić je także na przełomie września i października. W praktyce wszystkie klematisy, które znajdują się w donicach i mają uformowaną bryłę korzeniową, możesz wysadzać przez cały sezon – pamiętaj tylko o regularnym podlewaniu. Jednocześnie wybór optymalnego terminu zwiększa szansę na przyjęcie się sadzonki i przyspiesza jej aklimatyzację.

Jak sadzić powojniki? Pnącza powinny znajdować się ok. 30-50 cm od muru, granicy działki, obiektów małej architektury czy osłony. Bryłę korzeniową przed sadzeniem warto umieścić na 10 minut w pojemniku z wodą. Dołki powinny mieć rozmiar 30 × 30 lub 40 × 40 cm. Powojnik wysadzaj o około 1-2 cm głębiej, niż znajdował się w donicy. Jednak nie za głęboko, aby nie narazić go na choroby grzybowe.

Odmiany klematisów o słabszym wzroście możesz uprawiać w pojemnikach np. na balkonie, tarasie czy przy drzwiach wejściowych do domu. Zapewnij im donice o pojemności przynajmniej 20 litrów. Na dnie usyp 3-4 cm drenażu.

Klematis ma duże wymagania glebowe, co dotyczy zwłaszcza grup wielkokwiatowych. Pnącza potrzebują gleb próchniczych, żyznych, umiarkowanie wilgotnych, ale bez tendencji do nadmiernego zalegania wody. Unikaj gleb lekkich, piaszczystych oraz podmokłych. Cięższe substraty najlepiej jest piaskować. Dodatkowo możesz zastosować kompost i drenaż z perlitu. Optymalne pH dla powojników oscyluje w granicach 5,5-6,5. Za kwaśne podłoże w roku poprzedzającym sadzenie trzeba wapnować. Zbyt zasadowe możesz z kolei wymieszać z torfem.

Powojniki Tangutica i Vitalba mają mniejsze wymagania i radzą sobie na lżejszych podłożach.

Regularnego podlewania wymagają klematisy uprawiane w pojemnikach oraz młode sadzonki, przez kilka tygodni po posadzeniu. Rośliny podlewaj w czasie długo utrzymującej się, bezdeszczowej pogody. Nie dopuszczaj do przesuszenia bryły korzeniowej, gdyż w wyniku braku wody pnącza mogą gubić kwiaty i szybko zwiędnąć. Suszę najlepiej znoszą odmiany należące do grup Tangutica i Vitalba.

U powojników możesz zastosować nietypowy zabieg, który w pewnym stopniu ogranicza przesuszenie, a także przegrzewanie korzeni. Wystarczy przy podstawie pędu ułożyć w miarę lekkie, płaskie kamienie, które będą stanowiły barierę między promieniami UV a ziemią.

Klematisy podlewaj niezbyt często, ale obficie. Podczas podlewania unikaj moczenia nadziemnych części. Pnącza są wrażliwsze od wielu innych grup roślin, w rezultacie stają się bardziej podatne na choroby grzybowe. Zabieg wykonuj rano lub wieczorem. Najlepiej używać w tym celu wody odstanej np. z beczki.

Aby zmniejszyć ryzyko występowania chorób i szkodników glebowych, powojniki możesz sporadycznie podlewać ekologicznymi gnojówkami z chwastów, w rozcieńczeniu 1:5. Warto wykorzystać m.in. preparat z pokrzywy jako lekki nawóz azotowy, oraz skrzypu – źródła krzemionki, która poprawia odporność.

Powojniki są wystarczająco odporne i można uprawiać je w całej Polsce. Za najbardziej wytrzymałe uchodzą powojniki włoskie, które nie wymagają ochrony. Większość grup i odmian warto osłonić zapobiegawczo późną jesienią. Ochronisz tym samym korzenie, które są bardziej wrażliwe na mróz od części nadziemnej. Problemem są nie tyle mrozy panujące w Polsce, ile bezśnieżne zimy i anomalie pogodowe, w tym częste roztopy i mrozy.

Jako osłonę stosuj grubą, nawet kilkucentymetrową warstwę ściółki. Usypuj ją w obrębie pędu np. na obszarze 50 cm w przypadku młodych roślin i 50-100 cm w przypadku starszych, wieloletnich. Ściółkę syp dopiero po pierwszych przymrozkach – zachodzi wtedy mniejsze ryzyko, że zostaną zasiedlone przez szkodniki, np. gryzonie.

Podłoże pod powojniki w roku poprzedzającym sadzenie warto wymieszać z obornikiem. W sezonie – wiosną i na początku lata – stosuj dodatkowo 1-2 dawki nawozu organicznego np. obornika granulowanego. Możesz też użyć specjalistycznego mineralnego nawozu do powojników. Rośliny uprawiane w pojemnikach wystarczy dokarmiać co 2-3 tygodnie nawozami w płynie dla roślin pokojowych lub balkonowych o ozdobnych kwiatach. Sprawdzą się też nawozy humusowe.

Preparaty warto dobierać tak, aby zawierały wysokie dawki potasu. Dzięki temu pnącza dobrze się krzewią i są mniej podatne na skutki suszy.

Rośliny uprawiane w pojemnikach przechowuj w chłodnym pomieszczeniu, np. w piwnicy.

W czasie sadzenia lub po nim klematisom możesz zaaplikować szczepionki mikoryzowe. Dzięki symbiozie z grzybami lepiej pobierają składniki pokarmowe i wodę, a przy tym mają lepszą kondycję.

Rozmnażanie powojników jest możliwe, ale trudne. O wiele lepszym rozwiązaniem jest zakup gotowych klematisów. Pnącza można rozmnażać z sadzonek pobieranych w lipcu, o długości kilkunastu centymetrów. Podstawę należy umieścić w ukorzeniaczu, a sadzonki posadzić w mieszaninie piachu i torfu. Jeśli używasz pojemnika, należy przykryć go przezroczystym materiałem, np. folią, oraz dbać, aby podłoże było stale lekko wilgotne. Część sadzonek zazwyczaj ukorzenia się po 4-6 tygodniach, podczas gdy część z nich zamiera. Pamiętaj, aby sporadycznie zdejmować osłonę, by zwiększyć cyrkulację powietrza.

Głównymi powodami występowania chorób u powojników są nadmiernie wilgotne podłoże, duże zagęszczenie roślin w danym zakątku ogrodu (częsty błąd popełniany przez właścicieli ogrodów), a także nadmierne zacienienie. Gdy klematis usycha, przyczyną może być niedobór wody. Zdarza się jednak, że rośliny są porażane przez uwiąd (zgorzel). Objawia się on więdnięciem i zamieraniem pojedynczych pędów, a nawet całych fragmentów roślin. Najczęściej symptomy są nasilone u podstawy pędu. Chorobie sprzyja zbyt głębokie sadzenie pnączy. Porażone rośliny przytnij, a dodatkowo potraktuj fungicydem, zwłaszcza dolną część pędu.

Żółknięcie liści powojnika często wynika z nadmiaru wody. To choroba fizjologiczna, nieinfekcyjna. Środkiem zaradczym jest przesadzenie pnącza bądź zwiększenie przepuszczalności podłoża.

Biały, mączysty nalot na górnej stronie blaszek liściowych to symptom mączniaka prawdziwego. Przy dużym nasileniu infekcji objawy występują także na pędach i kwiatach. Z czasem prowadzą do więdnięcia poszczególnych części rośliny. Choroba częściej pojawia się na stanowiskach, gdzie panuje duże zacienienie i mała cyrkulacja powietrza.

Powojnik ogrodowy jest rzadko atakowany przez szkodniki, chociaż nie można ich całkowicie wykluczyć. Na klematisach czasem pojawiają się mszyce bądź przędziorki (zwłaszcza w sytuacji, gdy doszło do inwazji na innych roślinach w ogrodzie). Pierwszej grupie sprzyja przenawożenie azotem, a drugiej przesuszenie i letnie upały.

Mszyce zwalczaj insektycydami, przędziorek – akarycydami. Obie grupy wysysają sok z roślin, co prowadzi do powstawania plam (zwłaszcza na liściach), deformacji i więdnięcia.

Największy wpływ na długie i obfite kwitnienie ma dobre stanowisko, a także właściwa technika cięcia. U klematisów, które nie są ozdobne po przekwitnięciu (stanowią one większość), można usuwać przekwitłe kwiaty. Przedłuży to nieco kwitnienie.

Sposoby cięcia zależą od grupy, do której należy dany powojnik. Natomiast niezależnie od gatunku czy odmiany, w razie potrzeby warto wykonywać cięcie sanitarne. Pozwala to usunąć pędy przemarznięte, uszkodzone mechanicznie i porażone przez choroby.

Nie przycinaj powojników z grupy Atragene. W przypadku klematisów Wielkokwiatowych Wcześnie Kwitnących wykonuj tzw. cięcie słabe – rośliny wystarczy przyciąć na wysokości 100-150 cm. To najbezpieczniejsza opcja również w sytuacji, w której nie masz pewności co do techniki cięcia danej odmiany. Powojniki Wielkokwiatowe Późno Kwitnące przycinaj 20-50 cm nad ziemią.

Zabieg cięcia wykonuj u powojników od końca lutego do początku kwietnia, gdy widoczne są nabrzmiałe pąki.

Wszystkie powojniki w pierwszym roku po posadzeniu warto przyciąć na wysokości 30 cm nad ziemią, aby wytworzyły nowe pędy.

Powojniki mają wszechstronne zastosowanie w ogrodzie. Najczęściej stanowią dekorację elementów małej architektury np. altan, ławek, trejaży i łuków np. tych instalowanych nad furtkami. W tym celu wystarczy poprowadzić je na kratownicach bądź podporach. Możesz uprawiać je też w pojemnikach na balkonach i tarasach. Ciekawą opcją jest także wykorzystanie powojników do dekoracji ścianek działowych wewnątrz ogrodu, które np. oddzielają część rekreacyjną od gospodarczej.

Mniej popularne zastosowanie to okrywanie terenu. W tym celu sprawdzą się odmiany o drobnych kwiatach. Z kolei klematisy „bylinowe”, (z grup Integrifolia czy Heracleifolia), nadają się do dekoracji rabat.

Powojniki możesz wykorzystać też do tworzenia efektownych figur geometrycznych – w tym celu wystarczy poprowadzić je na metalowym stelażu.