Piwonia

Do najpopularniejszych gatunków zalicza się piwonia chińska (Paeonia lactiflora), nazywana „różą bez kolców”. Zwykle osiąga 50-100 cm wysokości. Kwitnie w maju i w czerwcu. Wytwarza od kilku do kilkunastu kwiatostanów na jednym pędzie. Do Europy sprowadzono ją w XVIII wieku. Występuje w ogromnej liczbie odmian.

Do klasycznych, jasnoróżowych odmian, zalicza się piwonia chińska ‘Sarah Bernhardt’. Mocniejszy róż charakteryzuje inne piwonie – ‘Edulis Superba’, a także ‘Kansas’. Oryginalne zabarwienie ma piwonia żółta ‘Honey Gold’. Płatki zewnętrzne są białe, wewnętrzne zaś – żółtozłote. Dość uniwersalna jest piwonia biała ‘Shirley Temple’. Dużą popularnością cieszą się także piwonie bordowe (np. ‘Rubra Plena’) i czerwone (np. ‘Red Charm’). Odmianą wyróżniającą się zapachem, a także dwukolorowymi, malinowo-kremowymi kwiatami, jest piwonia ‘White Cup’.

Większe rozmiary, tj. 100-150 cm, osiągają piwonie, które rosną w postaci krzewów, np. piwonia krzewiasta (Paeonia suffruticosa), piwonia Delavaya (Paeonia delawayi) i piwonia Rocka (Paeonia Rockii).

Dostępne są także mieszańce, tj. piwonie Itoh, np. ‘Lollipop’ i ‘Cora Louise’. Pierwsze odmiany Itoh pojawiły się w latach 40. ubiegłego wieku. Wyselekcjonował je Japończyk Toichi Itoh, krzyżując piwonie bylinowe z drzewiastymi. Itoh są uważane za jedne z najlepszych pod względem kwitnienia (obfitość, bogactwo kolorów) i odporności na niesprzyjające warunki. Charakteryzują się nietypową barwą kwiatów (np. piwonia łososiowa ‘Itoh Scrumdidleumptious’), a przy tym są mniej narażone na łamanie pędów.

Piwonie urzekają kwiatami (średnica niektórych dochodzi do 20 cm!), a także atrakcyjnymi, trójdzielnymi liśćmi – powcinanymi na tyle głęboko, że wyglądają jakby składały się z trzech listków. Pod tym względem szczególnie wyróżnia się piwonia koperkowa (P. tenuifolia) o bardzo drobnych, delikatnych liściach. Jednolicie żółte, pojedyncze kwiaty i duże, jajowate liście, to cechy piwonii Młokosiewicza (Paeonia daurica subsp. mlokosewitschii).

Zdecydowana większość piwonii jest trująca. Do gatunków wykorzystywanych w celach leczniczych (na zasadzie: w odpowiedniej dawce lek, w niewłaściwej – trucizna) należy piwonia lekarska (Paeonia officinalis). Roślina osiąga 60-80 cm wysokości i kwitnie na różowo. Korzeń piwonii lekarskiej wykazuje właściwości lecznicze. Rośliny te mają wszechstronne zastosowanie w ogrodzie. Podobnie jak w przypadku róż, uznaje się je za „królowe rabat”. Są chętnie wykorzystywane na kwiat cięty. W wazonie nie więdną przez kilka dni, maksymalnie przez tydzień.

Najlepsze warunki do uprawy piwonii panują na stanowiskach słonecznych, dobrze oświetlonych. Duża ilość światła pozytywnie wpływa na kwitnienie, a także na wielkość kwiatów. Odpowiednie są także lekko osłonięte miejsca. Podczas wybierania stanowiska, unikaj półcienia i cienia. W takich warunkach rośliny rosną wolno i niezbyt obficie kwitną. Ważne, aby w miejscu sadzenia nie zalegała woda, zwłaszcza zimą. Ma to znaczenie nie tylko w kontekście występowania chorób grzybowych, ale także mrozoodporności.

Ponadto wybieraj stanowiska zaciszne, wolne od silnych wiatrów. Jest to szczególnie istotne w przypadku piwonii bylinowej oraz koperkowej, które mają delikatniejsze pędy niż piwonie drzewiaste. Mogą łamać się lub pochylać.

Jeśli piwonie są narażone na uszkodzenie (np. od wiatru), przywiąż pędy do podpór. Zrób tak również wówczas, jeżeli znacząco uginają się pod ciężarem kwiatów.

Piwonie można także uprawiać w pojemnikach. Optymalne są tarasy i balkony usytuowane w kierunku zachodnio-południowym.

Termin sadzenia piwonii jest nietypowy – najlepiej to robić na przełomie sierpnia i września. Nawet jeśli sadzonki są wciąż zielone, znajdują się już w stanie spoczynku i mają uformowane pąki, z których w kolejnym roku wyrosną pędy. Piwonie posadzone we wskazanym terminie są w stanie zawczasu wytworzyć drobne korzenie włośnikowe, w największym stopniu odpowiedzialne za pobieranie wody i składników pokarmowych (zwłaszcza fosforu). Rozbudowie systemu korzeniowego sprzyjają wilgoć i jesienne deszcze. Jeśli roślin nie udało się posadzić na przełomie sierpnia i września, możesz to zrobić jeszcze wczesną jesienią lub ewentualnie – wiosną. Warto jednak wykonać prace w pierwszym podanym terminie, ponieważ to pozytywnie wpływa na rozwój roślin.

Jak sadzić piwonie? Ziemia powinna być oczyszczona, przekopana i wyrównana. Roślin nie można umieszczać zbyt głęboko w gruncie (to negatywnie wpływa wzrost i kwitnienie w pierwszych latach po posadzeniu). Na organach podziemnych widoczne są drobne pąki. Według ogólnie przyjętych wskazań powinny znaleźć się na głębokości 4-5 cm.

Częstym błędem jest sadzenie roślin zbyt blisko siebie, odnosi się to także do piwonii. Na skutek zbyt dużego zagęszczenia, rośliny te gorzej się rozwijają, mniej obficie kwitną i są bardziej narażone na choroby. Typowe odmiany (np. osiągające od 80 cm wysokości) powinno się sadzić co 50 cm. W pierwszym roku uprawy będzie wokół nich dużo wolnej przestrzeni (trzeba intensywniej usuwać chwasty), ale z czasem sadzonki znacząco się rozrastają. Odmiany karłowe i niskie możesz umieszczać w rozstawie 30-40 × 30-40 cm.

Piwonie to długowieczne rośliny, które na jednym stanowisku harmonijnie rosną przez kilkanaście lat. Nie lubią przesadzania. Po takim zabiegu mogą nie kwitnąć przez rok lub nawet kilka lat.

Podłoże dla piwonii powinno być odpowiednio żyzne, piaszczysto-gliniaste, próchnicze, o pH oscylującym w granicach obojętnego. W roku poprzedzającym sadzenie, warto zastosować obornik – wymieszać go z glebą. Częstą praktyką jest wykopywanie dużych i głębokich (mających maksymalnie 50 cm głębokości) dołków, a następnie sypanie na dno żyznego podłoża. Uważaj jedynie, aby jego pH nie było kwaśne (nieodkwaszony torf). W takich warunkach piwonie mniej efektywnie pobierają wodę i składniki pokarmowe.

Nieodpowiednie dla piwonii są nadmiernie lekkie podłoża piaszczyste oraz ciężkie substraty gliniaste, mające tendencję do tworzenia zastoin wody i zaskorupiania się w wierzchniej warstwie. Prace nad poprawieniem „parametrów” takich gleb trwają latami. W obu przypadkach sprawdza się coroczne nawożenie kompostem.

Piwonie wymagają podłoża umiarkowanie wilgotnego. Nie lubią zarówno suszy (gorsze kwitnienie, podsychanie liści), jak i nadmiaru wody (gnicie organów podziemnych, występowanie chorób). Dlatego starsze rośliny podlewaj jedynie w czasie susz (zwykle kilkukrotnie w ciągu lata). Młode, niedawno posadzone rośliny, nawadniaj regularnie, oczywiście w zależności od pogody. Systematycznego podlewania wymagają piwonie uprawiane w pojemnikach, np. na balkonie i tarasie.

Dwie najważniejsze wskazówki dotyczące podlewania to: unikanie moczenia nadziemnych części oraz nawadnianie rośliny z rana (ewentualnie wieczorem).

Większość piwonii dobrze zimuje w polskich warunkach, nie trzeba ich szczególnie chronić przed mrozem. Bardziej wrażliwe na mróz są piwonie drzewiaste. Jednak niezależnie od gatunku, warto stosować ściółkę okrywającą – na wszelki wypadek. Materiał organiczny, np. drobno rozdrobnioną korę, syp po nastaniu pierwszych przymrozków. Piwonie uprawiane w pojemnikach, przed nastaniem mrozów, przenieś do chłodnego pomieszczenia, ewentualnie solidnie zabezpiecz pojemnik (okryj płytami styropianowymi, glebę posyp ściółką). To lepsze niż przechowywanie karpy (czyli zgrubiałego organu podziemnego) i coroczne sadzenie roślin do nowej ziemi.

Piwonie mają duże wymagania pokarmowe. Te rośliny powinno się uprawiać w żyznym podłożu, a oprócz tego – dokarmiać co roku, zwłaszcza organicznie. Po posadzeniu można stosować obornik granulowany. W ciągu roku aplikuje się 2-3 dawki nawozów. W przypadku nawozów mineralnych warto przyjąć zasadę, że wczesną wiosną piwoniom dostarcza się więcej azotu (w czasie kwitnienia kluczowy jest fosfor). Wczesnym latem najbardziej służy im z kolei potas, dzięki któremu rośliny stają się odporniejsze na suszę i mróz.

Jeśli piwonii brakuje jakiegoś składnika pokarmowego, najczęściej po prostu przestaje rosnąć. Wszelkie zmiany, takie jak chlorozy, blednięcie, które są widoczne na liściach, mogą być symptomami niedoboru określonych pierwiastków. Oczywiście roślin nie należy dokarmiać nadgorliwie – wtedy stają się bardziej podatne na choroby i szkodniki. Częsty błąd w nawożeniu nawozami granulowanymi polega na usypywaniu grubych warstw i skupisk. Granulki powinny być rozłożone równomiernie, pojedynczo. By szybciej zadziałały, można je lekko przysypać ziemią. Nawożenia nie wykonuj po deszczach. Granulki (lub proszek) nawozu mogą przyklejać się do fragmentów roślin i powodować poparzenia.

Poza wspomnianym, tradycyjnym nawożeniem, piwonie warto podlewać gnojówkami z roślin (oczywiście, gdy podłoże jest przesuszone). Szczególnie wartościowa jest gnojówka ze skrzypu, zawierająca dużo krzemionki, dzięki której roślina staje się mniej podatna na szkodniki, choroby i uszkodzenia mechaniczne.

Najlepszą metodą rozmnażania piwonii w warunkach domowych lub w ogrodzie jest po prostu podział. Starsze, kilkunastoletnie rośliny, dzieli się średnio na 2-3 części (podział części podziemnych – karp). Zabieg wykonuj w tym samym terminie, co sadzenie, czyli na przełomie sierpnia i września. Miejsca cięcia warto zabezpieczyć (na wypadek wystąpienia chorób grzybowych) pyłem z węgla drzewnego. Trzeba uważać, aby w trakcie pracy nie uszkodzić kruchych pędów. Każda sadzonka powinna mieć przynajmniej kilka pąków, z których w przyszłym sezonie wyrosną nowe pędy.

Piwonie są mało podatne na choroby, niestety nie można ich wykluczyć. Czynniki sprzyjające patogenom, to zbyt gęste sadzenie (zwłaszcza, jeśli inne rośliny w ogrodzie są zarażone), zacienione stanowisko i przesadnie wilgotne podłoże. Wiele patogenów to polifagi, czyli organizmy, które żerują na różnych roślinach.

Przykładem jest Botrytis paeoniae, wywołujący szarą pleśń piwonii. Ta choroba grzybowa prowadzi m.in. do gnicia łodyg. Przez nią pędy łamią się i zasychają. Ponadto dochodzi do gnicia, brązowienia i czernienia pąków kwiatowych. Na liściach pojawiają się wodniste, potem gnilne plamy, które stopniowo powiększają. Podczas silnej infekcji, na porażonych organach występuje charakterystyczny, pylisty, szary nalot (stąd nazwa). Porażone pędy i inne fragmenty powinno się wycinać. Roślinę opryskaj również preparatem grzybobójczym. Podobnie możesz postąpić w przypadku wystąpienia rdzy piwonii. Pierwsze symptomy tej choroby to purpurowo-szare lub ciemnofioletowe plamy, widoczne na wierzchniej warstwie dolnych liści. Najczęściej problem pojawia się w połowie lipca. Wkrótce, na spodniej stronie liści, uwidaczniają się punktowe, pęcherzykowate twory grzyba – telia, na których powstają zarodniki. Plamy łączą się i zlewają, a liście deformują, po czym zamierają. Patogen wywołujący rdzę piwonii rozwija się także na sosnach. Dlatego ryzyko zakażenia rośnie, gdy piwonie rosną w pobliżu sosen.

Na piwoniach najczęściej żerują mszyce i przędziorki. To wszędobylskie szkodniki, atakujące różne grupy roślin. Największe nasilenie zazwyczaj przypada na późną wiosnę i lato. Mszyce to drobne owady, o zmiennym zabarwieniu ciała – od jasnozielonego po ciemnoszary. W czasie żerowania wydzielają lepką spadź, która jest pożywką dla grzybów sadzakowych. Początkowo liście wyglądają, jakby były pokryte przezroczystym klejem, ale z czasem brązowieją (to znak, że rozwinęła się choroba). Przędziorki to drobne roztocza, żerujące w dużych grupach. Zwykle występują na dolnej stronie blaszek liściowych i na pąkach kwiatowych. Tworzą delikatne pajęczynki. To charakterystyczny znak ich obecności. Oba szkodniki wysysają sok z roślin, w wyniku czego poszczególne organy się deformują i zasychają (odnosi się to zwłaszcza do liści).

Na roślinach ozdobnych, w tym na piwonii, występuje kruszczyca złotawka. To chrząszcz o błyszczącym, zielono-czarnym ciele i długości nieprzekraczającej 20 mm. Dorosłe owady żerują w rozwijających się kwiatach. Uszkadzają płatki.

Wszystkie wymienione szkodniki zwalczaj za pomocą insektycydów.

Piwonie zdobią zarówno ogrody, jak i balkony (niższe odmiany). Pasują do różnych stylów – od wiejskiego po orientalny. Kojarzą się jednak z miejscami rustykalnymi. To rośliny sentymentalne, często przywodzące na myśl ogrody naszych babć. Piwoniami dekoruje się głównie rabaty. Należy sadzić je na drugim planie, a wyższe piwonie krzewiaste – z tyłu rabat, gdzie będą stanowiły tło dla niższych gatunków. Można je łączyć w obrębie rodzaju, np. piwonie białe, jasnoróżowe i bordowe. Dobrze komponują się z ogrodowymi bylinami i trawami ozdobnymi. W szczególności należy je łączyć z roślinami, które kwitną wczesną wiosną, latem i jesienią (tak, aby rabata była atrakcyjna przez większą część roku). Piwonie warto uprawiać na trawniku, wzdłuż głównej ścieżki do domu. Wysokie odmiany nadają się na szpalery.

Jeśli piwonia kwitnie niezbyt obficie lub wcale, najczęściej dzieje się tak dlatego, że posadzono ją w zbyt głębokim dołku. Wpływ na obfitość kwitnienia ma także woda, a raczej jej brak. Jeżeli w lecie wystąpi susza, rośnie prawdopodobieństwo, że za rok kwitnienie będzie skromne.

Przekwitłe kwiatostany piwonii warto usuwać przed zawiązaniem nasion, tak, aby nie pochłaniały energii. Dzięki temu roślina będzie kwitła dłużej. Piwonie przycinaj pod koniec lata, tuż pod kwiatostanami (o ile zabieg nie był wykonywany wcześniej). Wiosną należy jedynie usunąć zaschnięte pędy.