Ciemiernik

W Polsce W środowisku naturalnym występuje to m.in. ciemiernik czerwonawy (Helleborus purpurascens), spotykany w Bieszczadach Zachodnich. Dorasta do 30 cm wysokości. Tworzy atrakcyjne kępy, złożone z grubych łodyg i dłoniastych liści. Kwitnie od lutego do kwietnia. Kwiaty są wielobarwne – w odcieniach fioletu i zieleni.

Wiele osób decyduje się na ciemierniki w ogrodzie ze względu na ich walory dekoracyjne (kwiaty i zimozielone, skórzaste liście) oraz nietypową, zimową porę kwitnienia. W tym okresie stają się nie lada ozdobą na tle wszechobecnych szarości.

Jednym z najpopularniejszych gatunków uprawianych w Polsce jest ciemiernik orientalny, wschodni (Helleborus orientalis). Dorasta do 50 cm wysokości i wytwarza duże kwiaty o średnicy 9 cm. Zwykle, w czasie kwitnienia (od marca do kwietnia), na jednej roślinie pojawia się 6-8 kwiatów. Ich ubarwienie może być białe, różowe, ciemnopurpurowe, zielonkawe lub bordowe. Wiele odmian ma kwiaty dwubarwne, np. ‘Double Ellen Picotte’ o kwiatach kremowo-fioletowych.

Efektowny wygląd charakteryzuje także ciemiernika białego (Helleborus niger), nazywanego „Różą Bożego Narodzenia”. Wytwarza duże, białe kwiaty, o średnicy dochodzącej do 8 cm. Osiąga jednak tylko 20-30 cm wysokości. W cieplejszych krajach zakwita w grudniu, w Polsce zazwyczaj od drugiej połowy stycznia lub w lutym, aż do kwietnia. Zdarza się, że kwitnienie przypada za wcześnie – w listopadzie. Wraz z przekwitaniem kwiaty nabierają różowawego i zielonkawego odcienia. Największa z gatunku jest odmiana ‘Christmas Carol’.

Ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus) swoją nazwę zawdzięcza korzeniom, które wydzielają nieprzyjemny zapach. Dorasta do 50 cm wysokości. Kwitnie od lutego do kwietnia. Kwiaty są zielonkawe, z czerwonawym obrzeżeniem płatków. Ponadto w ogrodach spotyka się ciemiernik korsykański (Helleborus argutifolius). Ten osiąga 30-50 cm wysokości i wytwarza oryginalne, kremowo-zielone kwiaty. Kwitnie od lutego do kwietnia.

Ciemierniki są trujące. Spożycie grozi zatruciem, a kontakt soku roślinnego ze skórą (np. po uszkodzeniu liści czy pędów) może powodować reakcje alergiczne, w tym pojawianie się pęcherzy.

Ciemierniki, niezależnie od gatunku, mają zbliżone wymagania i sposób pielęgnacji – dotyczy to także stanowiska. Preferują miejsca lekko zacienione do półcienia. Idealne warunki to – jak w przypadku funkii – słońce do południa i zacienienie w godzinach popołudniowych. W uprawie ciemierników unikaj prażącego słońca, a także pełnego zacienienia. To pierwsze może grozić poparzeniem liści i przesuszeniem, drugie – słabym kwitnieniem. Jednocześnie stanowisko uprawy powinno być zaciszne, osłonięte od wiatru. Unikaj zastoin mrozowych, czyli obniżeń terenu, gdzie w sezonie często długo utrzymuje się mgła, a zimą panuje większy chłód niż w innych miejscach na działce. Zapewnienie odpowiedniego stanowiska sprawia, że ciemierniki corocznie zakwitają w zimie lub na przedwiośniu i lepiej znoszą okresy dużego ochłodzenia.

Optymalnym terminem sadzenia ciemierników jest wiosna lub koniec lata, a początek jesieni (od drugiej dekady sierpnia do końca września). Miejsce powinno być przemyślane, gdyż roślina bardzo źle reaguje na przesadzanie. Problemem może być nawet zruszanie wierzchniej warstwy podłoża wokół byliny np. w trakcie pielenia. Ciemierniki aklimatyzują się wolno, a w czasie zabiegu przesadzania może dojść do uszkodzenia korzeni, co powoduje choroby i czasowe zahamowanie wzrostu. Aby uniknąć takich sytuacji, przygotuj z wyprzedzeniem plan nasadzeń roślinnych.

Ciemiernik umieść niezbyt głęboko w gruncie. Dołek powinien być nieznacznie większy od bryły korzeniowej. Korzeni nie należy podwijać. Zasyp dołek ziemią, a następnie delikatnie i z wyczuciem udepcz. Przed sadzeniem podłoże powinno być oczyszczone, przekopane i spulchnione. Warto wymieszać je z kompostem. Ciemierniki efektownie wyglądają sadzone w grupie, po kilka sadzonek. Odległości pomiędzy roślinami zależą od siły wzrostu danej odmiany – najczęściej byliny sadzi się co 40 cm. Niskie odmiany, które osiągają 20-30 cm wysokości, możesz sadzić gęściej, co 30 cm, ponieważ słabiej rozrastają się także wszerz.

Ciemiernik ogrodowy lubi gleby żyzne, próchnicze, umiarkowanie wilgotne i z wysoką zawartością wapnia – o odczynie lekko zasadowym do zasadowego. Toleruje gleby gliniaste, jeśli wcześniej, przed sadzeniem, wymieszasz podłoże z piachem i kompostem (przy użyciu glebogryzarki lub szpadla), a następnie wykonasz drenaż, np. sypiąc dużo keramzytu w głębsze dołki. Rośliny nie znoszą gleb kwaśnych i podmokłych, w takich warunkach chorują i obumierają. Z kolei piaszczyste gleby najlepiej jest użyźnić. W tym celu zastosuj obornik w roku poprzedzającym sadzenie.

Ciemierniki podlewaj obficie od razu po posadzeniu. Wymagają regularnego nawadniania latem, w okresie bezdeszczowej pogody i upałów. Roślina nie lubi przesuszenia, które ma znaczący wpływ na kwitnięcie. Przy niedoborze wody w miesiącach letnich ciemiernik zawiązuje mało (lub w ogóle nie zawiązuje) pąków kwiatowych. W takim wypadku zimowe kwitnienie jest słabe. Dlatego też nawadniaj rośliny jeszcze zanim wystąpią symptomy niedoboru. Również zimą, gdy podłoże jest nadmiernie suche (okresy bezśnieżne), ciemierniki warto sporadycznie podlewać.

Pamiętaj, aby w trakcie sezonu ogrodniczego ciemierniki podlewać rano lub wieczorem, nigdy w godzinach południowych czy wczesnopopołudniowych. Ograniczysz tym samym straty wody na skutek parowania. Natomiast zimą rośliny nawadniaj w najcieplejszych godzinach, gdy nie panują duże mrozy. W każdym z przypadków unikaj moczenia liści, pędów i kwiatów.

Ciemiernik nie wymaga intensywnego nawożenia. Jeśli rośnie w żyznej, próchniczej glebie możesz zrezygnować z tradycyjnej formy dokarmiania tj. stosowania nawozów. Aby dostarczyć roślinom składników pokarmowych i poprawić ich kondycję, możesz podlewać je sporadycznie gnojówkami ze skrzypu i pokrzywy. Jednocześnie ograniczysz w ten sposób szkodniki glebowe i ryzyko wystąpienia chorób korzeni. Na gorszej jakości glebach stosuj nawozy organiczne np. corocznie kompost oraz 1-2 razy w sezonie obornik granulowany (wiosną i na początku lata).

Ciemierniki z reguły nie tylko znoszą mrozy, które panują w Polsce, ale też odwdzięczają się zimowym kwitnieniem. Problemem niestety bywają bezśnieżne zimy. Warstwy śniegu to bariery ochronne dla korzeni, dlatego byliny warto na wszelki wypadek zabezpieczać – dotyczy to w szczególności młodych ciemierników oraz uprawy w chłodniejszych rejonach Polski. Aby ograniczyć uszkodzenia korzeni, przy roślinach usyp warstwę ściółki (poniżej wysokości rośliny, aby jej nie zakrywać). W okresie silnych mrozów, zwłaszcza połączonych z brakiem śniegu, rośliny możesz okryć także białą włókniną np. na noc. Tego typu praktyki dotyczą warzyw zimowych np. jarmużu, lecz podobnie możesz postępować z gatunkami ozdobnymi.

Starsze ciemierniki możesz rozmnożyć poprzez podział kęp. Prace wykonuj wiosną, po przekwitnięciu. Im większe sadzonki (więcej pąków), tym większa szansa na przyjęcie.

Ponadto możliwe jest rozmnażanie generatywne, poprzez wysiew nasion. Jest to jednak mało skuteczna metoda pozyskiwania nowych sadzonek. Na efekty trzeba długo czekać, a nasiona są słabiej dostępne od sadzonek. Tymczasem samodzielne pozyskiwanie nasion z przekwitających roślin nie ma sensu. Takie rośliny mogą nie powielać cech odmiany np. koloru kwiatów. Najbardziej praktyczny jest zakup zdrowych, dobrze uformowanych sadzonek.

Ciemiernik jest mało podatny na choroby inwazyjne np. grzybowe. Głównym powodem występowania problemów są niewłaściwe warunki bądź pielęgnacja. Najczęstszą przyczyną żółknięcia liści jest nadmiar wody, do którego może dojść za sprawą słabo przepuszczalnego podłoża lub przelewania. W przypadku słabego nawadniania ciemiernik usycha – liście stopniowo więdną, roślina staje się oklapła. Pomarańczowe plamy na liściach lub przebarwienia całych blaszek to poparzenia od słońca, często spowodowane nieodpowiednim stanowiskiem.

W powyższych przypadkach zmiany są odwracalne. Rośliny należy lekko przesuszyć lub podlać. W przypadku nieodpowiedniego zbyt słonecznego stanowiska alternatywą jest, posadzenie przy ciemierniku wyższej rośliny np. krzewu lub trawy ozdobnej, która będzie stanowiła dla niego dobrą osłonę w czasie lata.

Objawy chorób grzybowych to m.in. czarne plamy, mączysty nalot bądź bardzo drobne, ale liczne plamki na liściach. W takim wypadku stosuje się fungicydy np. 2-3 zabiegi w odstępach 7-10 dniowych. W pierwszej kolejności należy kierować się jednak wytycznymi producenta, które znajdują się na opakowaniu preparatu.

Najgroźniejsze szkodniki ciemiernika to przede wszystkim mszyce. Drobne owady wysysają sok z pędów i liści rośliny. Powodują tym samym powstawanie drobnych, z czasem powiększających się plam i deformacji. Ich żerowanie może prowadzić również do więdnięcia. Mszyce wydzielają lepką, charakterystyczną spadź, która jest pożywką dla grzybów sadzakowych.

Problemem są niekiedy także opuchlaki. To owady, które z wyglądu przypominają chrząszcze. Wygryzają otwory zazwyczaj na brzegach blaszek liściowych.

Na mszyce stosuj insektycydy – ekologiczne lub chemiczne. Opuchlaki i ich larwy zwalczaj za pomocą oprysków np. gnojówką z wrotyczu.

Duży wpływ na kwitnienie ciemierników ma utrzymanie umiarkowanej wilgotności podłoża w czasie lata. Aby poprawić kwitnienie i wybarwienie kwiatów w miejscach bardziej zacienionych, w okresie tuż przed kwitnieniem możesz usunąć ciemiernikom najstarsze liście. Roślina traci wtedy mniej energii, a skupia się na fazie generatywnej, czyli wytworzeniu kwiatów, dłuższym kwitnieniu, a potem wykształceniu nasion. Pracę wykonuj w rękawiczkach np. lateksowych, aby ograniczyć kontakt soku roślinnego ze skórą.

Pomimo swoistych wymagań, ciemierniki radzą sobie w miejscach, w których wiele roślin rośnie słabo. Są pożądane m.in. ze względu na zimowe kwitnienie. Możesz sadzić je pod koroną drzew i krzewów liściastych (zrzucających liście) i łączyć np. z barwinkami, dąbrówką czy runianką. Ponadto komponują się z roślinami cebulowymi kwitnącymi wczesną wiosną np. przebiśniegami i krokusami. Efektownie wyglądają w cienistych rabatach. Możesz je również posadzić wzdłuż ścieżki prowadzącej do domu czy do części gospodarczej ogrodu. Tutaj warto je połączyć z kwiatami lata – żeniszkiem, szałwią błyszczącą i aksamitką, które są ozdobne przez większość sezonu. Ciemiernik nadaje się też do dekoracji skalniaków czy uprawy w pojemnikach na balkonie i tarasie, chociaż takie zastosowanie nie jest powszechne.

Ciemiernik pasuje do różnego rodzaju ogrodów – od stylów wiejskich po nowoczesne, naturalistyczne, angielskie i leśne.