Aktinidia

W Polsce uprawia się tylko nieliczne, m.in. aktinidię ostrolistną (Actinidia arguta). To silnie rosnąca roślina pnąca, o pędach osiągających długość do 8 m (w zależności od odmiany). Roczne przyrosty wynoszą 1-3 m. Liście są jajowate, o długości 7-15 cm, ostro zakończone, o piłkowanych brzegach. Jesienią, przed opadnięciem, przebarwiają się na żółto. Kwiaty są małe, białe. Pojawiają się w maju i czerwcu. Aktinidię uprawia się dla jadalnych owoców – słodko-kwaskowatych jagód, które dojrzewają we wrześniu lub październiku. Mają skórkę zieloną, zielono-żółtawą lub zielono-czerwoną.

Jedną z najbardziej znanych polskich odmian jest aktinidia ‘Rogów’. Charakteryzuje się silnym wzrostem. Owoce są zielone, okrągławe, o długości 2,5-3,5 cm. Podobną barwę, ale bardziej cylindryczny kształt mają owoce aktinidii ostrolistnej ‘Jumbo’. Dojrzewają wcześnie, gdyż już od połowy września. Obie odmiany charakteryzują się bardzo dobrą mrozoodpornością. Atrakcyjne, duże (3,5-4 cm), purpurowo-zielone owoce wytwarza aktinidia ostrolistna ‘Ken’s Red’. To odmiana nowozelandzka. Dobrym zapylaczem dla innych odmian jest aktinidia ostrolistna ‘Weiki’ M. To odmiana niemiecka, męska, ozdobna z liści. Nie wytwarza owoców. Dorasta do 8 m wysokości.

W ogrodzie warto uprawiać także aktinidię ‘Issai’. To japońska odmiana o zielonych owocach, o długości do 3 cm. Wzrost jest słabszy niż u typowego gatunku. Owoce dojrzewają w połowie października. Wyróżnia się plennością, czyli wysoką zdolnością do wytwarzania plonu. Jest łatwo dostępna w sklepach ogrodniczych, m.in. w Leroy Merlin.

Aktinidia pstrolistna (Actinidia kolomikta) to gatunek o bardzo dobrej mrozoodporności, ale wrażliwy na przymrozki. Popularne odmiany uprawiane w Polsce najczęściej osiągają 3-4 m wysokości. Są ozdobne z dużych, jajowatych liści. Najbardziej efektowna pod tym względem jest aktinidia ‘Adam’, o zielono-różowo-kremowych liściach. To męska odmiana, które nie wytwarza owoców. Kwiaty aktinidii pstrolistnej są białe lub kremowe. Kwitnie w maju lub czerwcu. Owoce są zazwyczaj mniejsze w porównaniu z aktinidią ostrolistną. Dojrzewają wcześniej, pod koniec lipca lub w sierpniu.

Dużą popularnością wśród odmian żeńskich, owocujących, a zarazem dekoracyjnych, cieszy się aktinidia pstrolistna ‘Dr Szymanowski’. Została wprowadzona do sprzedaży w 1995 roku przez Szczepana Marczyńskiego. Ma ozdobne, jajowate liście (zielone z różowymi i białymi przebarwieniami). Owoce są nieduże (do 2,5 cm długości), ale bardzo smaczne. Dojrzewają pod koniec sierpnia.

Oba gatunki dają smaczne, ale drobne owoce. Są wyraźnie mniejsze od tych dostępnych w sklepach. Dlatego rośliny są określane jako mini-kiwi.Rzadziej uprawia się aktinidię chińską (Actinidia chinensis). Jest bardziej wrażliwa na mrozy (znosi spadki temperatury do -15ºC), a także przymrozki. W Polsce osiąga kilka metrów długości, przy czym roczne przyrosty wynoszą ok. 1-2 m. Liście są duże, sercowate, a kwiaty białe, pachnące.

Najlepsze do uprawy rośliny kiwi są stanowiska ciepłe, słoneczne i osłonięte od wiatru. Pnącza często uprawia się na kratownicach, wtedy warto sadzić je przy ścianie, od strony południowej (dobra osłona). Jednocześnie zdobią trejaże, tunele i altany. Czasem jest to otwarty teren, narażony na wiatry. W takim wypadku warto zdecydować się na założenie całorocznego żywopłotu w bliskim sąsiedztwie (zwłaszcza od strony wschodniej, skąd wiosną wieją silne, mroźne i wysuszające wiatry).

Unikaj uprawy w miejscach zastoin mrozowych (zagłębienia terenu, w których panują nieco niższe temperatury niż w pozostałych fragmentach ogrodu). Łatwo je rozpoznać już w sezonie, gdyż porankiem mgła utrzymuje się w nich dłużej.

Optymalnym terminem sadzenia aktinidii jest wiosna (np. maj), gdy minie ryzyko przymrozków. Opcjonalnie kiwi sadzi się na początku jesieni (na tyle wcześnie, aby roślina zdążyła przygotować się na nadejście zimy). W praktyce sadzonki kiwi sprzedawane w pojemnikach, z uformowaną bryłą korzeniową, możesz sadzić także późną wiosną i latem. Jest to jednak bardziej kłopotliwe, gdyż wymaga większej uwagi (zwłaszcza w kontekście nawadniania).

Aktinidie najczęściej są roślinami dwupiennymi, co oznacza, że kwiaty męskie i żeńskie występują na różnych pnączach. Tylko nieliczne odmiany są jednopienne. Dlatego, aby kiwi (odmiana żeńska) owocowała, potrzebuje zapylacza (odmiany męskiej). Nawet u odmian samo owocujących posadzenie w pobliżu odmiany zapylającej pozytywnie wpływa na plonowanie.

Aktinidie możesz sadzić w grupach, np. przy tunelu, ścianie czy na altanie. Odmiany drobnoowocowe (mini-kiwi) sadzi się co około 2 m, z kolei te o trochę większych owocach – co 3 m. Jeśli sadzisz aktinidię w grupie, zachowaj odpowiednie proporcje: kilka odmian żeńskich na jedną męską. Rośliny ze względu na wytwarzanie owoców (podobnie jak winorośle) potrzebują solidnych podpór.

Krzewy mini-kiwi i kiwi optymalnie rosną i owocują w podłożu żyznym, próchniczym, dobrze zdrenowanym, umiarkowanie wilgotnym, ale nie podmokłym. Nadmierna wilgoć i okresowe zalewanie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób grzybowych. Ponadto negatywnie wpływa na mrozoodporność. Prawidłowy odczyn oscyluje od lekko kwaśnego do obojętnego.

Obszar uprawy przed sadzeniem kiwi przekop (szpadlem lub glebogryzarką) z zakupionym żyznym podłożem, np. ziemią uniwersalną bądź ziemią kwiatową. Lekkie, piaszczyste podłoża warto dodatkowo wzbogacić kompostem (w dowolnej ilości).

Lepiej unikać gleb gliniastych i ciężkich.

Aktinidia ma szeroki, ale płytki system korzeniowy, dlatego jest wrażliwa na przesuszenie. Należy ją podlewać sporadycznie wiosną (w okresie długo utrzymujących się okresów bezdeszczowych), a regularnie latem. Niedobór wody nie tylko hamuje wzrost, ale także wpływa negatywnie na wielkość i smak owoców. Dojrzewające i dojrzałe owoce z braku wody szybciej opadają.

Częstego podlewania wymagają sadzonki kiwi uprawiane w donicach i skrzyniach. W takim przypadku nawadniaj je zawsze wtedy, gdy wyschnie wierzchnia warstwa podłoża, np. do 2 cm (można sprawdzać palcem).

Rośliny podlewaj rano lub wieczorem. Najlepiej używaj w tym celu konewki bądź węża ogrodowego z pistoletem. W czasie podlewania unikaj moczenia nadziemnych części: pędów, liści, kwiatów i owoców.

Aby ograniczyć wysychanie korzeni, warto stosować ściółkę, np. korę sosnową.

Aktinidia dobrze reaguje na nawożenie organiczne. Dlatego w roku poprzedzającym sadzenie warto zastosować obornik (2-4 kg/m²) oraz kompost (bezpośrednio przed umieszczeniem sadzonek w gruncie). Rośliny mają duże wymagania pokarmowe. Zaleca się stosować 2-3 dawki nawozów mineralnych w sezonie (wiosną, pod koniec wiosny i w połowie lata). Jako pierwszą dawkę najlepiej aplikować nawóz azotowy (lub ze zdecydowanie przeważającą zawartością azotu w składzie NPK), kolejno nawozy wieloskładnikowe.

Młode pnącza, np. przez 2-3 lata uprawy, zawsze zabezpieczaj przed mrozem. W tym celu stosuj grubą warstwę ściółki, a nadziemną część okryj białą włókniną. Aktinidia pstrolistna i aktinidia ostrolistna dobrze zimują w polskim klimacie.Pojemniki z roślinami, które są przykładowo uprawiane na balkonie, przenieś do chłodnego pomieszczenia, nienarażonego na mrozy.

Problemem bywają wiosenne przymrozki, gdyż szkodzą roślinom, które już rozpoczęły sezon wegetacyjny. W tym przypadku niestety ciężko coś zaradzić. Można co najwyżej osłaniać włókniną podstawę roślin na czas zapowiadanych ochłodzeń (np. przez noc).

Aktinidię można rozmnażać na kilka sposobów, jednakże jest to dość uciążliwe, a na efekty (dobrze rozrośnięte pnącze i owocowanie) trzeba długo czekać. Dlatego bardziej praktyczny jest zakup sadzonek mini-kiwi.

Najefektywniejszą metodą rozmnażania są odkłady poziome. Metoda ta polega to na umieszczaniu pędów na powierzchni gleby i podsypywaniu ziemią punktowo, w jednym miejscu. Zabieg wykonuj zimą. W ciągu kilku do kilkunastu miesięcy na pędzie, w miejscu kontaktu z podłożem, wykształcą się korzenie. Możesz wtedy oddzielić go od rośliny macierzystej i posadzić w nowym miejscu. Zwykle jest to możliwe wiosną kolejnego roku. Rozmnażanie przez ukorzenianie sadzonek pędowych (pobieranych latem) jest uciążliwe, wymaga dużo uwagi. Sadzonkom należy zapewnić ciepło i dobrą wilgotność powietrza, dlatego z reguły umieszcza się je w tunelach foliowych.

Rozmnażanie generatywne, czyli przez wysiew nasion jest również możliwe, ale uzyskanie dobrze uformowanych sadzonek to długotrwały proces. Samo kiełkowanie trwa ok. 3 miesiące.

Aktinidia jest mało podatna na choroby inwazyjne, np. grzybowe. Większe zagrożenie zachodzi w przypadku podłoży wilgotnych. Sporadycznie może dojść do wystąpienia plamistości liści. Objawia się, jak wskazuje nazwa, występowaniem bardzo drobnych, ciemnych (np. brunatnych) plam na blaszkach liściowych. Z reguły choroba nie ma znaczenia dla rozwoju roślin. Aby ją ograniczyć, można usuwać najbardziej porażone liście. W skrajnych sytuacjach stosuje się fungicydy, np. dwa zabiegi wykonane w odstępach 7-10 dniowych.

Sytuacja ze szkodnikami jest podobna jak powyżej – aktinidia jest rzadko atakowana. Ochrona mini-kiwi jest znacznie łatwiejsza w porównaniu z wieloma innymi krzewami owocowymi. Szkodników nie można jednak całkowicie wykluczyć.

Problemem mogą być wszędobylskie mszyce. Owady występują w dużej kolonii. Żerują na liściach i młodych pędach. Początkowym symptomem jest występowanie drobnych, jaśniejszych plam. Z czasem liście zwijają się i opadają, a pędy zamierają. Szkodnik w czasie żerowania wydziela lepką spadź (niestrawione związki cukrów). To pożywka dla grzybów sadzakowych (infekcję można zauważyć, gdyż wtedy w danych miejscach powstaje brunatny nalot).

Mszyce możesz zwalczać na różne sposoby. Warto korzystać z ekologicznych preparatów. Dobrą metodę będą też domowe mieszanki np. roztwory oparte na bazie szarego mydła (10-30g mydła na litr wody). Jeśli to zawiedzie, sięgnij po środki owadobójcze.

Aktinidię przycinaj corocznie późną zimą lub na przedwiośniu. Wybieraj czas, gdy nie ma mrozów. Mini-kiwi owocuje na pędach 2-letnich, słabiej na 3-letnich. Skróć je do 8-10 pąka (zwykle do długości 60-80 cm). Na takich pędach występują także krótkie, boczne odgałęzienia. Trzeba pozostawić je bez przycinania. Najstarsze pędy można wyciąć. Odmiany żeńskie tnie się, żeby dobrze owocowały. Odmiany męskie przycina się (skraca pędy), aby obficie kwitły i efektywniej sprawdzały się jako zapylacze.

Aktinidie uprawia się głównie dla jadalnych, zdrowych owoców, ale pnącza mają także pewne walory dekoracyjne (zwłaszcza odmiany o wielobarwnych liściach i bardzo ciemnych jagodach). Możesz dekorować nimi ściany budynków (przy zastosowaniu podpór i kratownic), pawilony, trejaże i wiaty. Krzewy mini-kiwi pasują do różnorodnych ogrodów niezależnie od stylu urządzania.